ԳՅՈՒՂԻ ՄԱՏՆԻՉՆԵՐԸ

Առավոտ շուտ մայրս վեր կացավ, գնաց խոհանոց: Հայրս գնաց գոմ՝ անասուններին կեր տալու: Ես էլ ստիպված վեր կացա, շորերս հագա, գնացի արտաքնոց: Արտաքնոցից դուրս գալով՝ նայեցի դեպի արևելք. արևի առաջին ճառագայթներն արդեն դուրս էին եկել: Մի պահ կանգնած մնացի. տեսա՝ արևի սկավառակը կամաց-կամաց բարձրանում է: Օրը լուսանում էր: Թռչուններն սկսեցին երգել: Ես զմայլված նայում էի արևին, չէի կշտանում: Վերջնականապես արթնացա և մտա տուն: Քիչ հետո լվացվեցի, սանրվեցի ու նստեցի սեղանի մոտ: Այդ ընթացքում մայրս հասցրեց սեղանը գցել ու հրամայեց.

– Երեխանե՛ր, շո՛ւտ վեր կացեք:

Իսկույն վեր կացան, շորերը հագան, լվացվեցին ու նստեցին սեղանի շուրջը: Հայրս գոմից եկավ, լվացվեց ու նույնպես նստեց սեղանի մոտ: Երեխաները հոգոց հանեցին. նշանակում էր՝ վերջ, կարող են ուտել: Գյուղացու սեղանին ի՞նչ պիտի լինի. կանաչի, մածուն, պանիր, կաթ, շոռ, խնոցու կարագ, մեկ-մեկ էլ միս: Երբ հայրս նստեց, մայրս նայեց ուղիղ երեխաների աչքերին ու ասաց.

– Ով անլվա է, թող վեր կենա լվացվի, թե չէ դերվիշը կտանի:

Դերվիշի անունը լսելուն պես շտապ վեր կացան, անլվա թե մաքուր՝ գնացին լվացվելու:

– Ա՛յ այդպես, դե նստեք:

Ճաշկերույթը սկսեցինք: Ես վերցրի մի ամբողջական լավաշ, մեջը կանաչի, սոխ, պանիր, խնոցու կարագ դրեցի, լավ փաթաթեցի և սկսեցի ուտել: Հայրս նկատեց ու ասաց.

– Տղաները ոչինչ, բայց վաղը, մյուս օրը աղջիկները կգնան ուրիշի տուն, ի՞նչ կասեն՝ գոմում է՞ ապրել, թե՞ տանը:

– Ներիր, հայրիկ, մյուս անգամ չեմ անի,- կմկմալով ասացի ես:

Շարունակեցի ուտել: Կեսն էի կերել, երբ լսեցի գյուղի կատարածուի ձայնը.

– Սավա՜դ, Սավա՜դ…

– Տղա ջան, դուրս արի տես՝ ինչ են ասում,- ասաց մայրս:

– Հանգիստ կեր, աշխօր է ստանում, նորից կկանչի,- ասաց հայրս:

Մի քիչ հետո մայրս չդիմացավ.

– Էլի հակառակվելը բռնեց. մեղք է, թող դուրս գա…

Մի անգամ հայրս գնաց կոլտնտեսության համար հունձ անելու: Վերջացնելով՝ արտից դուրս եկան, մտան անտառ՝ ցախ հավաքելու, հետո ճանապարհվեցին տուն: Ճանապարհի եզրին լիքը թփեր կային, որոնք անընդհատ կպչում էին ցախերին ու մարդկանց խանգարում: Հորս ճեղը մի քանի անգամ կպավ թփերին, զզվեցրեց: Հայրս չդիմացավ.

– Անտե՛ր հակառակ ճեղ, հերիք է ինձ տանջես. ուրիշի հետևից հանգիստ գնում ես, իմ հետևից անընդհատ կպչում ես թփերին:

Գյուղի կատակախոս Գինոսը լսեց ու բոլորին պատմեց: Այդ օրվանից մինչև այսօր գյուղացիները հորս անվանում են «հակառակ ճեղ»…

Ես դուրս եկա ու կանչեցի.

– Միշա՜, Միշա՜, ի՞նչ ես ասում:

– Քեռի Սավադը տանն է՞:

– Այո:

– Ասա՝ նախագահը կանչում է:

Եվ տափակ կտուրից իջավ ու գնաց դեպի գրասենյակի բակը: Միշան կարճատես էր, բայց ձայնը բարձր էր, դրա համար էլ կատարածու էր…

Հայրս որ ծնվեց, պապս անվանեց Տրդատ: Տատս հակաճառեց.

– Թող Սավադ լինի, Սավադը հարուստ է:

– Ա՛յ կնիկ, թագավորի անուն դրեցինք, հերիք է էլի, կհարստանա,- ծիծաղելով ասաց պապս:

Տատս նորից հակաճառեց.

– Թագավորը հեռու է, մեծահարուստ Սավադը մոտիկ է, թող Սավադ լինի:

– Եկեղեցու մատյանում Տրդատ եմ անվանում,- բարկացավ պապս,- դու ուզում ես, Սավադ ասա:

Մինչև այսօր Սավադ են ասում…

Ես մտա տուն ու հորս ասացի, որ նախագահը կանչում է:

– Ի՞նչ է ասում:

– Կգնաս, կիմանաս,- ասացի ու շարունակեցի բուռումս ուտել:

Ճաշից հետո հայրս գնաց նախագահի մոտ, եկավ:

– Նախագահն ի՞նչ ասաց,- իսկույն հարցրեց մայրս:

Հայրս մի քիչ մնաց, բեղերը ոլորեց ու ասաց.

– Վաղը գնում եմ Սիրաքի մեղվանոցի պահակ:

Մայրս մի քիչ անհանգստացավ, սուտ պատրվակով գնաց խոհանոց, եկավ, հարցրեց.

– Բա Մաթևոսն ի՞նչ է անում:

– Վախենում է, ասում է՝ իբր գիշերը չարքերը հավաքվում են գլխին ու հարսանիք են անում:

– Դու չարքերից չես վախենո՞ւմ:

Հայրս մի պահ լռեց, նորից բեղերը ոլորեց ու ասաց.

– Ծաղրում ե՞ս: Ես տղամարդ եմ, Մաթևոսը կիսատղամարդ է, հասկացիր:

Մայրս լռեց: Հաջորդ օրը հայրս գնաց գոմ, էշը հանեց, բերեց բակ, բարձեց, ինչ որ պետք էր, և ճանապարհվեց մեղվանոց: Երեք օր հետո մայրս ասաց.

– Տղա ջան, հորդ համար հաց տար:

Եվ սկսեց պատրաստել: Մի ժամ հետո պայուսակը վերցրի ու ճանապարհ ընկա: Ամբողջ ճանապարհը՝ գյուղից մինչև մեղվանոց, վերելք էր: Մեր տնից դուրս եկա, տների արանքով հասա վերջին տանը: Շուտով հասա Գլգլան աղբյուրին: Գյուղից մինչև աղբյուրը մի կիլոմետր էր: Կանայք առավոտը շուտ կժերը վերցրած գնում էին ջուր բերելու, որովհետև այդ ժամին ջուրը մաքուր էր լինում: Մի անգամ էլ մայրս կուժը վերցրեց և ասելով` «Այսօր գյուղի պառավները ջուրը պիտի վարեն, որ անձրև գա. երաշտը մեզ վառեց», ճանապարհվեց դեպի աղբյուրը: Ես վեց տարեկան կլինեի: Շտապ վեր կացա, շորերս հագա, լվացվեցի ու սպասեցի մորս գալուն: Մի քիչ հետո նա եկավ, կուժը ցած դրեց և ախ քաշելով հարցրեց.

– Տղա ջան, ինչո՞ւ ես շուտ վեր կացել:

– Գնում եմ ջուր վարելու, որ անձրև գա:

– Դե շուտ արա, հաց կեր ու գնա. միգուցե քո վարելով անձրև գա:

Ես հաց կերա ու շտապեցի վար անելու: Գնացի տեսա՝ մենակ ես չէ, ամբողջ գյուղի երեխաներն էլ են սպասում վարելու: Վերջապես պառավները եկան ու սկսեցին պատրաստվել: Երեք տղամարդ եկան ու բերեցին երեք եզան լուծ, մի երկար շղթա, արտ վարելու արոր և դրեցին ջրի կողքին: Ամենածեր պառավը մոտեցավ լծակներին. հատուկ անցքերով դրեցին սամիները, երկուական պառավի լծեցին, հետո շղթան կապեցին լծակներից ու տարան կապեցին քարերից: Պառավը ծղրտաց.

– Բոլորդ պատրաստ ե՞ք:

Աղջիկները միաձայն ասացին.

– Այո:

– Դե, սկսեցինք:

Առաջինը պառավները երկար ճիպոտով խփեցին, շարժակազմը սկսեց ջուրը վարել: Մի ժամ վարելուց հետո շարժակազմը կանգ առավ, և կապերը քանդեցին: Երբ վերջացրին, նույն տղամարդիկ եկան, սարքը տարան պահեստ: Պառավները տնքալով գնացին տուն: Հաջորդ օրը Խուստուփ սարի վրա ամպեր երևացին, հետո իջան ցած և փակեցին ամբողջ երկինքը: Երկու օր անց սկսեց անձրև տեղալ. թե Աստված օգնեց, թե բնության սովորական տարերք էր, համենայնդեպս, մարդիկ ուրախացան ու սկսեցին թռվռալ: Ամբողջ ամիսն անձրև տեղաց: Մարդիկ գնացին եկեղեցի, խաչ, վանք՝ մոմ վառելու, բայց չօգնեց: Քառասուն օր հետո վերջապես կտրվեց: Մարդիկ հանգստացան ու սկսեցին աշխատել…

Ես արթնացա քնից և շարունակեցի ճանապարհս: Ջուրն անցա, քսան մետր գնացի, հանկարծ աջ կողմում հսկայական քարայր տեսա. նորից ամեն բան կինոնկարի նման անցավ առջևովս… Ամառվա շոգ օր էր: Ավագ եղբորս ընկերները բակ մտան, բարևեցին ու մորս ասացին.

– Մորաքույր, մի բաժակ սառը թան տուր, խմենք:

– Տղաներ, նստեք, թան էլ կտամ, կարագ ու յուղ էլ,- ասաց մայրս:

Տղաները մեր սրահի սեղանի չորս կողմը նստեցին ու սպասեցին: Մայրս բերեց ու սփռոցը դրեց սեղանին: Տղերքն անհամբեր բացեցին. թարմ սոխ էր, լավաշ, տիկի աղի շոռ և խնոցու թարմ կարագ:

– Կերեք, մինչև թանը սառչի,- ժպիտով ասաց մայրս,- նոր եմ խնոցուց թափել:

– Մորաքույր,- ուրախացած ասաց եղբորս ընկերը` Վարդանը,- ում համար վատ լինի, ինձ համար մուրազ է. սիրում եմ տիկի աղի շոռը կարագի հետ:

– Մենք էլ ենք սիրում,- միաձայն ասացին տղերքը:

Կերան, խմեցին, Արտակն ասաց.

– Տղերք, գնանք գետը՝ լողալու:

Գետի մասին լսելուն պես ես սկսեցի լացել, թե՝ «Ես էլ եմ գալիս»: Եղբայրս փորձեց ինձ համոզել, թե՝ «Տանը մնա, խնձոր կբերեմ», չհամաձայնվեցի. գալիս եմ, որ գալիս եմ: Ընկերները սկսեցին համոզել: Հերթով փորձում էին, բայց ճար չեղավ: Արտակը հանեց վզի խաչը և տվեց ինձ: Վերցրի, բայց նորից ասացի՝ գալիս եմ: Եղբայրս ստիպված ասաց.

– Արի, բայց խելոք կմնաս:

Ուրախությունից ոտքերս ինձ չէին ենթարկվում: Մայրս ասաց.

– Տղաներ, երեխայիս ուշադիր կլինեք:

– Անհոգ մնա, կնայենք,- միաբերան ասացին նրանք, և ճանապարհ ընկանք:

Քիչ հետո հասանք ջուրն ու անցանք: Քսան մետր էինք գնացել, հանկարծ իմ դիմաց մի հսկայական քարանձավ տեսա: Ոտքերս սկսեցին դողալ:

– Սա ի՞նչ բան է,- հարցրի եղբորս:

Նա արագ մտածեց ու ասաց.

– Արջի բուն է:

– Արջը մեջն է՞,- հարցրի դողալով,- քոթոթն էլ հետն է՞… Ես չեմ գալիս:

Եղբայրս ձևի համար մի քիչ սպասեց ու ասաց.

– Մի՛ վախեցիր, արի:

– Ես գնում եմ տուն:

– Տղե՛րք, համաձայն է,- ուրախացած ասաց նա:

– Ո՞վ:

– Եղբայրս:

– Ուռա՜,- գոչեցին տղաները:

– Ուզում ե՞ս, գնա տուն, մենք սպասում ենք,- առաջարկեց եղբայրս:

Ես մինչև տուն հետ նայելով գնացի:

– Տղա ջան, ինչո՞ւ ես եկել,- հարցրեց մայրս:

– Վախեցա:

– Ինչի՞ց:

– Արջից… Արջը մեկ-մեկ դուրս է գալիս զբոսնելու…

Մայրս իսկույն գլխի ընկավ:

– Նստիր, հիմա ձվածեղ կանեմ:

Ես անհամբեր սպասում էի ձվածեղին…

Մի պահ մտածեցի՝ վեց տարով մեծացա, և շարունակեցի ճանապարհս: Շուտով հասա վերին ճանապարհի ընկուզենուն: Հոգնել էի: «Մի քիչ նստեմ հանգստանամ ու ճամփա ընկնեմ»,- որոշեցի ես: Նայում էի. գյուղը ոնց որ ափիս մեջ լիներ: Հայացքով գտա մեր տունը: «Մայրիկ,- ասացի,- հասա գյուղի հակառակ լանջի ընկուզենուն, մի քիչ հանգստանամ ու ճամփաս շարունակեմ»: Լանջին երեք ճանապարհ կար: Հետևինն անցնում էր գյուղի տակով և հասնում մինչև Խաչին արտը, միջին ու վերին ճանապարհներն անցնում էին Արջի քարայրով ու հատվում մեղվանոցի ճանապարհի հետ: Լանջին տարբեր ծառեր կային՝ ընկուզենի, հոնի, կաղնի, տանձենի… Ես հանգստացա ու ճանապարհվեցի: Շուտով հասա Սիրաքի ճանապարհին, որից ցած վխտում էր ոչխարի հոտը: Հովիվը սրինգը դրեց բերանին ու նվագեց հովվի կանչը: Մի պահ զմայլված լսեցի և շարունակեցի գնալ: Շտապում եմ ասել, որ մեր գյուղն ու հանդերը միայն ձորեր ու լանջեր են, անտառներ, քարափներ, ժայռեր ու ղռեր են, մեկ-մեկ էլ վարելահողեր: Ճանապարհի երկու կողմից արտեր են. որը՝ զիգզագ, որը՝ կլոր, որը՝ սեղանաձև: Ներքևում ձորն է վշշում: Հասա ձորը, որի երկու կողմում ղռեր են: Միակ ծառի վրա կանգնած մի մոշահավ ուզում էր ինձ ծաղրել: Ես փորձեցի բռնել, բայց մոշահավը տեղափոխվեց մյուս ճյուղին ու հանգիստ նստեց: Ես իջա ու շարունակեցի ճանապարհս: Մի քիչ գնալուց հետո սկսեցի երգել: Հանկարծ ձորի հակառակ կողմից ջորեպաններ երևացին: Նրանցից մեկը մոտեցավ ինձ:

– Սավա՛դի տղա, ինչո՞ւ ես ձայնդ գլուխդ գցել,- ասաց գյուղի կատակախոս Գինոսը,- վախենում ե՞ս:

– Չեմ վախենում, ուղղակի երգում էի,- պատասխանեցի ես:

– Զգույշ երգիր, այս ձորերը լիքն են գայլերով, արջերով ու այլ գազաններով:

– Չեմ վախենում,- նորից ասացի ես:

Մի քիչ հետո մյուս ջորեպանը մոտեցավ ինձ ու ասաց.

– Մի՛ վախեցիր, հանգիստ գնա, ոչ մի բան չկա:

Այն օրվանից մինչև այսօր գազանից զգուշանում եմ…

Ձորի ձախ կողմում անտառ էր, ցածրում քչքչում էր աղբյուրը, աջ կողմում ղռեր էին, ժայռեր ու քարանձավներ, մեկ-մեկ էլ փշոտ թփեր: Ձորն անցա, հասա բլուրը, որի կենտրոնում մի կալ կար, ձախ կողմում՝ երկու հսկա գոմեր, որտեղ տեղավորում էին սարից իջած տավարը: Աջ կողմում մի շինություն կար, որտեղ փեթակներն էին տեղավորում, իսկ հիսուն մետր այն կողմ մեղվանոցն էր: Վերևում պահակատունն էր՝ շրջապատված «ոզնի» թփերով, որոնք ոնց որ ծառեր լինեին: Աջ կողմում անտառ էր, կենտրոնում շարված էին մեղվի փեթակները. որը՝ թփի տակ, որը՝ քարի վրա… Ես կամաց-կամաց գնացի դեպի պահակատունը: Ներս մտա ու տեսա հորս. ոնց որ Ռոբինզոն Կրուզոն լիներ: Նա վեր կացավ, գրկեց ինձ: Մի քիչ անց դուրս եկա բակ: Հեռվում մի ձիավոր տեսա, իսկույն ներս մտա ու հարցրի՝ ով է: Հայրս դանդաղ դուրս եկավ բակ ու ասաց.

– Նախագահն է:

Ես մտա ներս, իսկ հայրս մնաց դրսում: Նախագահը եկավ, բարևեց, ապա ձիուց իջավ: Հայրս իսկույն սանձը բռնեց, կապեց մոտակա ծառից և պատրաստ էր լսելու: Նախագահը նայեց փեթակներին, նայեց հորս ու ասաց.

– Չես ասո՞ւմ՝ ինչու եմ եկել:

– Քո գործն է, ասա իմանամ,- զարմացավ հայրս:

Նախագահը կմկմալով ասաց.

– Կալին օգնիր, աշխօր կտամ: Ջորիներին ուշադիր եղիր, ցորենը չտանեն: Մեղվաբույծներին ուշադիր եղիր, մեղրը չտանեն:

– Ուրիշն ասի, չեմ նեղանա, բայց որ դու ես ասում, նեղանում եմ,- զայրացավ հայրս:- Տասը տարի է՝ մեր ցեղի բարեկամն ես, տեսել ե՞ս՝ որևէ մեկին մատնենք: Ես էլ նույն էդ ցեղից եմ… Առաջինը՝ աչքիս վրա, կօգնեմ, երկրորդն ու երրորդը չեմ կարող:

Նախագահը քոռ ու փոշման նստեց ձիուն ու գնաց գյուղ: Մենք մտանք ներս, հայրս բացեց սփռոցը.

– Տղա ջան, արի հաց ուտենք, նախագահի հերն էլ անիծած:

Հենց սկսեցինք ուտել, հայրս ականջ դրեց ու ասաց.

– Տղա ջան, դուրս արի տես՝ ով է:

Ես վեր կացա և ուտելով դուրս եկա. մեղվաբույծ կանայք էին:

– Բարով եք եկել, եկեք հաց ուտենք,- ասաց հայրս:

– Քեզ հետ չեմ ուզում հաց ուտել,- հանդիմանեց Մարոն,- ինչո՞ւ ես նախագահին ջղայնացրել:

– Ես մեղավոր չեմ,- հանգիստ պատասխանեց հայրս:

Սկսեցին աշխատել: Ես ուշադիր նայում էի: Փեթակի կափարիչը հանում էին, ուշադիր նայում մեղուներին ու նորից փակում: Երկու ժամ հետո եկան պահակատուն, հացը հանեցին ու կերան: Քիչ հետո վեր կացան ու հորս ասացին, որ գյուղ են գնում:

– Տղային էլ վերցրեք,- ասաց հայրս:

Ճանապարհին կանայք կպան ինձ.

– Նախագահն ի՞նչ էր ասում:

Թեև լսել էի, բայց ասացի՝ չգիտեմ, չեմ լսել: Կանայք սկսեցին տեղի-անտեղի բամբասել, մինչև հասանք գյուղ: Ես մտքումս հորս ասում էի. «Քեզ ի՞նչ վատություն եմ արել, որ ինձ կպցրիր այս կանանց»:

Երբ դասերս վերջացան, մի քանի անգամ գնացի հորս մոտ: Մորս ասացի.

– Ամեն օր չեմ գնա, տրեխներս մաշվում են. երկու օրը մեկ կգնամ:

– Ոնց ուզում ես,- հոգոց հանեց մայրս:

Երկու օրը մեկ գնում էի: Գիշերը պառկում էի հատուկ սարքած թախտին: Մի քանի անգամ ընկա, հայրս ասաց.

– Հերիք է, այսուհետև կպառկես հատակին:

Մի անգամ էլ, երբ մեղվաբույծ կանայք եկան ու սկսեցին աշխատել, հայրս ասաց.

– Դու մնա կանանց հետ, ես գնամ կեռաս քաղելու:

– Ի՞նչ կեռաս:

– Արջի կեռաս:

Գնաց: Ես ուշադիր նայում էի: Մի քիչ աշխատեցին, հետո մի շրջանակ հանեցին, տեղը նորը դրեցին, կափարիչը փակեցին ու հանածը թաքցրին թփի տակ: Ես հիշեցի նախագահի ասածը և ինքս ինձ մրմնջացի. «Երևի նախագահը մեղք չունի. բոլորը գող են»: Լռեցի: Հայրս եկավ ու արջի կեռասը դատարկեց դույլի մեջ: Ես իսկույն սկսեցի ուտել: Մի քիչ ուտելուց հետո զգացի, որ դառն է:

– էս ի՞նչ բան է,- հարցրի հորս:

Նա բեղերն ոլորեց ու ասաց.

– Տղա ջան, սա ուտելու բան չի: Երբ մրսած լինես, թրմած թեյ խմիր, կլավանաս:

Կանայք վերջացրին: Մարոն թփի տակից վերցրեց մեղրահացն ու բերեց պահակատուն:

– Սավա՛դ քեռի,- ասացին կանայք,- այս տարի առաջինն է, անո՛ւշ արեք:

Հայրս կողքից մի քիչ կծեց ու ասաց.

– Թող լիքը լինի:

– Տեսնում ե՞ս, մարդը դաստիարակված է,- նկատեց Զինավարդը,- Մաթևոսին տասն անգամ էլ ասեիր, հա՛ այն պատին ասած, հա՛ Մաթևոսին՝ մեկ էր:

Մարոն մեղրահացը վերցրեց, երեք մասի բաժանեց, մեկը տվեց հորս, երկրորդը՝ Զինավարդին, երրորդը դրեց իր առաջն ու ասաց.

– Հիմա ինչքան ուզում եք, կերեք:

Առաջին անգամ չորսով հաց կերանք: Հետո կանայք վեր կացան, սառը թան խմեցին ու ճանապարհվեցին գյուղ: Մենք նայեցինք, մինչև նրանք հասան բլուրն ու անցան, հետո հայրս ասաց.

– Տղա ջան, ամանը տար դիր մասուրի թփի տակ այնպես, որ մրջյունները չմտնեն մեղրի մեջ:

Ես տարա դրեցի թփի խորքում, կափարիչն ամուր փակեցի, որ մրջյունները չմտնեն, ու եկա պահակատուն: Հաջորդ օրը կեսօրին հայրս ասաց.

– Գնա մեղրը բեր, հաց ուտենք:

Ես գնացի թփի մոտ, ուշադիր նայեցի ամանին ու ի՛նչ տեսնեմ. աշխարհի բոլոր մրջյունները հավաքվել էին ամանի վրա, ուզում էին մեղր ուտել, բայց ավա՜ղ, չէր ստացվում. ամանը փակ էր: Վերցրի, զգուշությամբ մրջյուններին թափեցի, հետո տարա տուն ու հորս հարցրի.

– Մրջյուններն էլ ե՞ն մեղր ուտում:

– Տղա ջան,- հոգոց հանելով ասաց հայրս,- աշխարհի ողջ կենդանությունն ուտում է. որը՝ մեղր, որը՝ տանձ, որը՝ խոտ. մարդու մասին է՛լ չեմ ասում, դու գիտես…

Հայրս սեղանը փռեց, որ հաց ուտենք: Քիչ անց ասաց.

– Հազի ձայն լսեցի, գնա տես՝ ով է:

Ես դուրս գնացի և արագ վերադարձա: Բրիգադիրն էր: Հայրս իսկույն մեղրի ամանը փակեց, դրեց պահակատան ծայրին՝ խոտի տակ, ու դուրս եկավ բակ:

– Բարով ես եկել, արի հաց ուտենք, ժամանակին եկար:

Բրիգադիրը եկավ, ծանր-ծանր նստեց ու ասաց.

– Այս բոլորը հեչ, ուզում եմ մեղր ուտել. մեղր կա՞, բեր:

– Մեղր որտեղի՞ց,- զարմացավ հայրս:

– Այս տարի քեզ չտվեցի՞նք,- ոչ պակաս զարմացած հարցրեց բրիգադիրը:

– Հանել են, ո՛ւմ են տվել, ի՛նչ են արել, չեմ տեսել,- զայրացավ հայրս:- Հաց ես ուտում, կեր, չես ուտում, դուրս արի, հացս հալալ ուտեմ:

Բրիգադիրը քոռ ու փոշման դուրս եկավ ու դիմեց դեպի գյուղ՝ ասելով.

– Մարդիկ խելոք են, զոռով չի:

Երբ բլուրն անցավ, մենք մտանք ներս: Հայրս մեղրը բերեց ու սկսեց ուտել…

Ամառն անցավ: Տանձը, ծիրանը, խաղողն ու արտերը հասան: Ես ու հայրս կալին օգնում էինք: Ես մեկ-մեկ գնում էի գյուղ՝ հաց բերելու: Մի անգամ էլ, երբ գնացել էի հացի, փոքր քույրս կպավ ինձ.

– Ամեն անգամ գնում ես հայրիկի մոտ. ես էլ եմ ուզում տեսնել, կարոտել եմ:

Փոքր եղբայրս էլ նույնն ասաց: Ես ստիպված նրանց հետս վերցրի, գնացինք: Ճանապարհի կեսին երեխաները տրտնջացին.

– Ի՜նչ երկար ճանապարհ է:

– Քիչ է մնում, հասել ենք,- հանգստացրի ես:

Մի կերպ հասանք: Հայրս համբուրեց երեխաներին ու ասաց.

– Աղբյուրի մոտի տանձենին գիշերը արջը թափել է. հաց կերեք, հանգստացեք ու գնացեք տանձ հավաքելու:

Մի ժամ հետո գնացինք տանձի: Ճանապարհին երեխաներն իրար հետ խոսում էին, թե կարող է՞ արջն այնտեղ լինի: Ես լսեցի ու ասացի, որ չվախենան, արջը գիշերն է գալիս, բայց և մտածեցի. «Եթե երեխեքի ասածը ճիշտ լինի, մեր բանը բուրդ է»: Շուտով հասանք աղբյուրին, ջուր խմեցինք և նստեցինք հանգստանալու: Աղբյուրից մի քիչ ներքև՝ բացատում, մի այգի կար. հայրս էր գցել: Երեխեքը զարմացած նայեցին.

– Լոբու ճեղերն ինչո՞ւ են թափվել:

– Արջն է թափել,- ասացի ես ու լեզուս կծեցի:

– Տանձը հավաքենք, արջը չգա,- վախվխելով ասաց քույրս:

Մենք վեր կացանք ու սկսեցինք տանձ հավաքել: Հանկարծ հրացանը որոտաց, և տանձենուց ընկավ արջը՝ ճյուղերը ջարդելով: Քույրս ճչաց ու կպավ ինձ: Այդ ժամանակ անտառից դուրս եկավ որսորդ Ռոմիկը՝ հրացանը ձեռքին.

– Երեխանե՛ր, մի՛ վախեցեք, արջը սատկել է:

Նույն պահին հայրս, հրացանի ձայնը լսելով, վազելով եկավ:

– Հայրիկ, վախեցա,- ասաց քույրս, և բոլորս ծիծաղեցինք:

Ռոմիկը սկսեց արջին քերթել: Մենք էլ տանձ էինք հավաքում: Ես աչքի տակով նայում էի արջին ու մտածում. «Լավ պրծանք»: Որսորդը վերջացրեց, բդի մսից հինգ կիլոգրամի չափ կտրեց ու տվեց մեզ: Հայրս հոգոց հանեց.

– Մենք պրծանք, դո՞ւ ինչ պիտի անես:

– Սավա՛դ քեռի, հանգիստ գնացեք, ես նախօրոք եմ մտածել. էշն անտառում կապած է:

Հասանք մեղվանոց, տեսանք՝ փեթակներից մեկի մեղուներն անհանգիստ են:

– Գողություն են արել,- ասաց հայրս:

– Որտեղի՞ց իմացար,- զարմացած հարցրի ես:

– Մեղուներն անհանգիստ են: Մեղր չեն հանել, բայց պահակատուն մտել են:

Շտապ գնացի պահակատուն, տեսա՝ ավերակ են արել: Մտածեցի, թե մարդիկ ինչքան նամարդ են. մարդը գնացել է երեխաներին փրկելու, անմիջապես գողություն են արել:

– Լավ է՝ մեղր չեն հանել,- ասաց հայրս,- ինձ վրա կբարդեին:

Պահակատունը հավաքեցինք, մի քիչ հանգստացանք, հետո հայրս ասաց.

– Տղա ջան, երեխեքին հավաքիր, գնացեք տուն, ուշ է:

Երեխաների համար առանձին-առանձին շալակ կապեցի, ինձ համար էլ սարքեցի, արդեն ուզում էինք գնալ, հայրս ասաց.

– Այսքան միսը ո՞նց պիտի ուտեմ, ի՞նչ անենք, տարեք տուն:

Նորից շալակս բացեցի, կեսը դրեցի տան համար, կեսը մնաց հորս համար: Ճանապարհ ընկանք: Հայրս մեզ ուղեկցեց մինչև կալը և նայեց ցորենին: Ճանապարհին հորս ասացի, որ ուզում եմ մի խորհուրդ տալ իրեն:

– Եթե խելոք է, աչքիս վրա,- ասաց նա,- եթե հիմար է, կծիծաղենք, կանցնի. լսում եմ:

– Ասում եմ՝ քեզ մի շուն է պետք. նեղ օրվա ընկեր է, մեկ-մեկ էլ կհաչի, գողերը կփախչեն:

– Երեխային հարցրու և մտածիր, ճիշտ դուրս կգա,- ասաց հայրս:- Լավ ես ասում, տղա ջան, այսքան ժամանակ չէի հասկանում. ինձ շուն է պետք:

Հետո հոգոց հանելով շարունակեց.

– Մեր շունը բերես, մեր տունն ո՞վ կպահի: Ուրիշ շուն որտեղի՞ց գտնես:

Ես ուրախացած ասացի՝ կգտնեմ, և պատմեցի, թե ինչպես երբ առաջին անգամ եկա, ոչխարը Խաչին արտում արածում էր. ուշադիր նայեցի՝ հինգ շուն կար` ոչխարից էլ շատ: Մտածեցի՝ Խաչատուրն այդքան շունն ի՞նչ պիտի անի:

– Վաղը կգնաս Խաչատուրի մոտ,- որոշեց հայրս,- և իմ անունից կխնդրես. «Մի շուն տուր Սիրաքի մեղվանոցի համար, աշնանը կվերադարձնեմ»:

– Աչքիս վրա:

Հասանք կալը: Քույրս չվալների ցորենը տեսավ ու ասաց.

– Հայրիկ ջան, խնդրում եմ, մի քիչ ցորեն տուր, տանեմ աղանձ անեմ:

– Սպասի՛ր, Արթո՛ւր,- հոտաղին կանչեց հայրս,- ես եկա, ուր գնում ես, գնա: Բալիկ ջան,- միաժամանակ պատասխանեց քրոջս,- չի կարելի, ինձ բանտ կնստեցնեն:

– Բանտն ի՞նչ բան է:

– Խելոք մնա, հայրիկին մի՛ չարչարի,- բացատրեցի ես:

– Ի՞նչ եմ անում,- նորից հարցրեց քույրս,- դժվար է՞ մի քիչ ցորեն լցնելը:

– Տղա ջան, մի՛ տանջվիր,- հոգոց հանեց հայրս,- դժվար է երեխային հասկացնելը, ստիպված եմ լցնել:

Նա չորս կողմը նայեց, մի շոր գտավ, մի քիչ լցրեց, կապեց, դրեց քրոջս շալակում ու ասաց.

– Տար, անուշ լինի:

Մենք ճանապարհվեցինք տուն: Հայրս ուշադիր նայում էր: Երբ հասանք ձորն ու անցանք հակառակ կողմը, ետ նայեցի տեսա՝ հայրս չի երևում… Շտապում եմ ասել մեր տարիքը. ես տասնհինգ տարեկան էի, քույրս` տասը, իսկ եղբայրս՝ յոթ: Ճանապարհին եղբայրս տարբեր պատճառներով հաճախակի տրտնջում էր. «Ծանր է, կամաց գնացեք…» և այլն: Ես ստիպված նրա շալակը վերցրի, դրեցի իմ շալակի վրա ու ասացի.

– Հանգստացա՞ր, դե արի:

Շուտով հասանք գյուղի հակառակ լանջի՝ կայծակի խփած ընկուզենուն ու նստեցինք հանգստանալու…

Հազար ինը հարյուր երեսունինը թվականն էր: Գյուղացի Թադևոսը գնաց փայտի: Բեռը բարձեց, ուզեց ճանապարհվել, հանկարծ մտածեց. «Կացինն ինչո՞ւ եմ տանում, դնեմ ընկուզենու տակ, վերադարձին կվերցնեմ»: Այդպես էլ արեց: Բարձրացավ ծառը, դրեց երկու ճյուղի արանքում և ցած իջավ՝ երկրորդ անգամ գալու մտքով: Շուտով հասավ տուն, բեռը թափեց, հաց կերավ, ուզեց նորից գնալ, անձրև սկսվեց: Թադևոսը մնաց տանը՝ անհանգստանալով. բա որ կայծակ լինի, կացինն էլ վերանա, ընկուզենին էլ: Հանկարծ ուժգին կայծակ եղավ, և ընկուզենին կեսից կտրվեց: Թադևոսը լաց-լվաց արեց, բայց ուշ էր. կացինն էլ վերացավ, ընկուզենին էլ… Այդ ժամանակ գյուղի ամենատարեց մարդը՝ Հակոբը, ասաց, թե կռիվ է լինելու: Շուտով կռիվը սկսվեց: Տղամարդկանց տարան, մնացին կանայք ու երեխաները: Հակոբն էլ մեռավ: Գյուղի կանայք ամեն օր անիծում էին նրան՝ չիմանալով, որ մեղավորը Հիտլերն էր…

– Երեխեք, դուք հանգստացեք, ես մի քիչ ընկույզ քաղեմ,- ասացի ես ու բարձրացա ծառը:

Քիչ անց ծոցս լցվեց: Ուզեցի գրպաններս էլ լցնել, հանկարծ ճյուղը կռացավ, մեջքիս վրա ընկա ու գլորվեցի: Քույրս ամբողջ ուժով այնպես ճչաց, որ երևի մայրս լսեց: Ես նստեցի, տնտղեցի մարմնիս բոլոր մասերը, տեսա՝ ոչ մի տեղս չի ցավում, վեր կացա և սկսեցի ծոցիցս թափվածը հավաքել: Մի քիչ հետո զգացի` թևերս ցավում են. քշտեցի տեսա՝ քերծվել է: Տեղիցս բարձրացա ու գնացի երեխեքի մոտ: Քույրս զայրացած ասաց.

– Գնացի՛նք:

Երանի քրոջս լսեի:

– Մի՛ վռազիր, ընկույզն ուտենք, կգնանք:

Գրպանիցս հանեցի դանակը և սկսեցի պճղել: Շատ պճղեցի, թե քիչ, չիմացա, հանկարծ հեռվում երևաց Մարոն: Նա մոտեցավ, նստեց ու հարցրեց.

– Ի՞նչ եք տանում:

Ես իսկույն շալակս բացեցի.

– Տանձ է, համեցեք անուշ արեք:

– Ես քո շալակից չեմ ուզում,- ծիծաղելով ասաց Մարոն, – այլ այն սիրուն աղջկա:

Ոտքերս դողացին: Քույրս իսկույն շալակը բացեց, դրեց Մարոյի առջև՝ չիմանալով, որ մատնիչ է: Մարոն ցորենը տեսավ: Նա տանձ վերցրեց ու գնաց: «Ի՞նչ անեմ, ցորենը տանե՞մ: Որ տանեմ, բրիգադիրը կբռնի»: Վերջապես մտածեցի՝ Մարոն չի ասի: Մենք ճանապարհվեցինք տուն: Մարոն, որ դեռ ճանապարհին էր, ինձ հարցրեց.

– Ինչո՞ւ ուշացար:

Ես մտքումս հարցրի՝ մատնել ե՞ք, հետո բարձր ասացի.

– Երեխեքի հետ հազիվ եկա:

Մարոն ծիծաղեց ու անցավ: Ես կրակի մեջ ընկա. հաստատ մատնել էր, ի՞նչ պիտի անեի: Քիչ էր մնում, որ հասնեինք տուն, հանկարծ մեր հետևից բրիգադիրը գոռաց.

– Սպասե՛ք:

Քույրս հասկանալով, թե վախենալով ծլկեց տուն, բրիգադիրը՝ հետևից: Հասավ տուն ու մորս ասաց.

– Ցորենը պահիր:

Մայրս իսկույն պահեց, դուրս եկավ ու զայրանալով բրիգադիրին ասաց.

– Ինչո՞ւ ես երեխաներին վախեցնում:

– Երևի տղան պահել է,- երեխեքին նայելով՝ ասաց բրիգադիրը:

– Առաջինը՝ Սավադը գող չի, երկրորդն էլ՝ բռնի՛ր, նո՛ր ասա,- զայրացավ մայրս:

Բրիգադիրը մրթմրթալով գնաց.

– Կբռնեմ:

– Երբեք չես կարող Սավադին բռնել,- ասաց մայրս, և մտանք տուն:

– Տղա ջան, պատմիր տեսնեմ՝ ոնց պատահեց:

Ես ամեն ինչ պատմեցի: Մայրս հոգոց հանեց.

– Մարոն մեր տանը հարյուր անգամ հաց է կերել, աչքերը բռնի…

Հաջորդ առավոտը շուտ մի պարան վերցրի, գնացի հասա Գրիգորի տան կտուրը, որտեղ ամեն օր ոչխարը հավաքում էին: Հեռվից նայեցի շներին. չորսը նստած էին, մեկը պոչը տնկած խառնվում էր մեկ ոչխարին, մեկ մարդկանց: Ես մտածեցի՝ լավն է, և մոտեցա Խաչատուրին:

– Հայրս խնդրեց՝ մի շուն տաս,- ասացի,- աշնանը կվերադարձնի:

– Դու ո՞ւմ տղեն ես,- զարմացած հարցրեց Խաչատուրը:

– Սավադի:

Խաչատուրը մի պահ մտածեց ու ասաց.

– Սավադի համար արժե: Այն պոչը տնկածը կապի տար, աշնանը կբերես:

Ես ուրախացած կապեցի ու տարա տուն: Մեր շունն իսկույն սկսեց գռմռալ, վերջապես գզեց. հազիվ պոկեցի տարա գոմը, մսուրքից կապեցի և դուռը ծածկեցի: Մի պահ մտածեցի ու գնացի մորս մոտ.

– Հայրիկի հացը կապիր:

– Ի՞նչ ես անում:

Երեկվա գողությունը պատմեցի: Մայրս հացը կապեց. վերցրի, շանն արձակեցի ու հայդա՛ մեղվանոց: Շուտով հասա դռան մոտ ու հորս կանչեցի. նա վերևում հաց էր ուտում, մի քիչ ուշացավ: Դուռը բացեց ու ժպտաց:

– Շանը բերել ե՞ս, – ասաց ու ինձ համբուրեց:

Տարանք կապեցինք: Մի քիչ հետո շունը սկսեց կաղկանձել:

– Երևի սոված է,- ասաց հայրս,- մսից մնացել է, հաց էլ կա…

Շունը կերավ: Մի շաբաթ կապած մնաց, հետո արձակեցինք: Մինչև աշուն մեղվանոցը պահեց: Ես պատմեցի երեկվա պատմությունը, մատնիչների մասին և զգուշացրի, որ չեմ բռնվել:

– Զգույշ մնա, չմատնվես…

Սեպտեմբերի մեկն էր: Դպրոց գնացի, հետո հաց տարա հորս համար: Երբ հասա մեղվանոց, տեսա՝ լանջին փռված է ոչխարի հոտը: Խաչատուրն ու հայրս զրույց էին անում: Հորս կանչեցի: Նրանք երկուսով եկան պահակատուն ու հաց կերան: Շունը սկսեց Խաչատուրին լիզել: Նրա գնալուց հետո ուշադիր նայեց ինձ, հորս և դուրս եկավ գնաց դեպի ոչխարը:

– Շունը մեղք է,- հոգոց հանեց հայրս,- բերում եմ, վատ է, չեմ բերում, ավելի վատ է: Հասկանում ե՞ս, շունն ինձ համար մի պահակ է, ի՞նչ անեմ:

– Վերադարձրու:

Հայրս գցեց-բռնեց ու ասաց.

– Երևի շուտով ցրտերը կընկնեն:

Հորս ասածով եղավ. շուտով ցրտերն ընկան, մեղուները մտան փեթակների մեջ ու պինդ փակվեցին:

– Այսօրվա օրը շունը պետք է,- ասաց հայրս:

– Ինչի՞ համար է պետք,- հարցրի ես:

– Տղա ջան, շատ ես խակ,- ասաց հայրս:

– Ինչո՞ւ:

– Մի քիչ ջուր խմեմ ու ասեմ,- հայրս բեղերը ոլորեց ու բացատրեց.- երբ մեղուն արթուն է, գողը չի կարող փեթակը բացել. հիմա մեղուն քնած է, հանգիստ կգողանան:

Մի շաբաթ հետո երեք մարդ եկան, փեթակները ներս դրեցին ու ասացին.

– Սավադ ջան, պրծար:

– Տղերք ջան, համեցեք հաց ուտենք:

Ճաշից հետո հայրս ասաց.

– Տղա ջան, վաղը դասից հետո էշը բեր, եղած-չեղածը հավաքենք, գնանք տուն:

Հաջորդ օրը էշը բերեցի, քոչը հավաքեցինք, բարձեցինք էշին ու հայդա՛ դեպի տուն: Երեք օր հայրս տանը մնաց, հետո էշը վերցրեց ու սկսեց փայտ կրել: Շուտով պահեստը լցրեց ու ասաց. «Ա՛յ հիմա հերիք է»:

Մի օր էլ մայրս ասաց.

– Վաղը գնա քաղաք, շուտվանից չես գնացել, մորդ տես, եղբորդ տես, մի քիչ էլ տան համար դեսից-դենից բեր:

Առավոտ շուտ հաց կերանք, հայրս գնաց քաղաք, մենք էլ՝ դպրոց: Երբ դպրոցից եկանք, քույրս իսկույն մորս հարցրեց, թե հայրիկը եկե՞լ է:

– Քո տունը շինվի,- ասաց մայրս՝ սեղանը փռելով,- վռազում ե՞ս:

– Ուզում եմ շուտ գա, տեսնեմ՝ ինչ է բերել ինձ համար,- հոգոց հանեց քույրս:

Մայրս փոքր կաթսայով մածուն բերեց:

– Կերեք,- ասաց,- ամեն ինչ էլ կբերի:

Փոքր եղբայրս առանց խոսելու սկսեց կաթսայից ուտել:

– Հուսիկ ջան, լցրու ամանի մեջ, նոր կեր,- ծիծաղելով ասաց մայրս:

– Քեզ համար եմ մտածում, մի աման պակաս կլվանաս…

Ուշ երեկոյան հայրս եկավ՝ բեռնավորված, հոգնած, բեռը ցած դրեց ու ասաց.

– Երեխեք, բացեք, բոլորիդ համար էլ բան եմ բերել:

 Բացեցին ու սկսեցին հագնել: Մորս ու քույրիկիս համար շրջազգեստ էր բերել, փոքր եղբորս ու ինձ համար՝ տաբատ, տան համար՝ գդալներ ու բաժակներ, ձմերուկ, սեխ, վարունգ և շատ այլ բաներ: Ամենից լավը եղբորս համար բերածն էր՝ ատրճանակը: Եղբայրս վերցրեց ու սկսեց կրակել պահարանի վրա: Մայրս հաց տվեց հորս ու վախվխելով հարցրեց.

– Մայրդ ո՞նց է:

– Տեղաշորով պառկած է,- հառաչեց հայրս:

Երեք օր հետո (կիրակի էր) մայրս ասաց.

– Երեխաներ, հաց կերեք, լվացվեք, սիրուն հագնվեք, գնում ենք քաղաք:

Հայրս հարցրեց, թե ո՛ւր:

– Գնանք տատին տեսության: Հանկարծ կմեռնի, թոռներից կարոտ կմնա:

Մենք հասանք քաղաք ու տատիկին տեսանք: Տատս ասաց.

– Հարս ջան, ինձ տար գյուղ, կարոտել եմ գյուղին, մեր տանը:

– Թորոս ջան, մի մեքենա գտիր,- ասաց մայրս հորեղբորս,- մայրիկին տանում եմ մեր տուն:

– Լավ ես անում, տար,- համաձայնեց Թորոսը:

Երբ հասանք գյուղ ու մեքենայից իջանք, ուզեցի հորս կանչել, տատս թևիցս քաշեց, թե՝ «Ես կգնամ»: Ես ու մայրս նրան թևանցուկ արեցինք ու տարանք: Ճանապարհին գյուղացիք հարցնում էին, թե ոնց է, եղբորից լուր կա՞:

– Բոլշևիկներին պիտի տանես Խուստուփ սարի գագաթն ու գլորես ցած,- հառաչելով ասում էր տատս:- Ինչի՞ համար եղբորս տարան բանտ…

Երբ հասանք երեքհարկանի մի հսկա շենքի, տատս լացեց.

– Մեր տունն է. դիմացը գոմն էր, կողքին՝ կամարաձև պահեստները, բոլորը՝ շենքի երկարությամբ…

– Այսքանը՝ տունը, գոմը, պահեստը, ինչի՞ համար էին,- հարցրի տատիս:

– Ծառաների, ուտելու …

– Քանի՞ ծառա ունեիք, շա՞տ:

– Ձիապանները, նախրապանները, հովիվները, հողագործները, խոհարարները, տան ծառաները, ո՞րն ասեմ:

– Այդքան մարդ ձեր տանը հաց էր ուտո՞ւմ` չհաշված հյուրերին,- զարմացա ես:- Տատիկ ջան, քանի՞ ձի ունեիք:

– Չեմ հաշվել, մոտավորապես տասնհինգը կլիներ:

– Տատիկ ջան, ձի նստել ե՞ս:

– Շատ, մինչև Խուստուփ սարը:

– Թուրքերը չէին հարձակվո՞ւմ ձեզ վրա:

– Մենակ չէինք գնում, հինգ-վեց հոգով ու հրացանով:

– Տատիկ ջան, հրացանով կրակել գիտե՞ս, տղաների հետ չէի՞ք գնում:

– Բավական է հնի մասին խոսենք: Նոր գործերի մասի՛ն պատմիր:

– Տատիկ ջան, հնում մատնիչներ կայի՞ն:

– Շատ:

– Ովքե՞ր էին:

– Դավիթը, Սահակը, Առաքելը… Հերիք է, նոր մատնիչների մասի՛ն պատմիր:

Ես իսկույն թվարկեցի.

– Մարոն, բրիգադիր Աշոտը, մեր հարևան՝ մատները կտրած Հարությունը…

– Հերիք է, գնանք տուն:

Հասանք տուն: Տատս ասաց.

– Ձեր տունը մեր կալն էր, մեր մարագն էր, դպրոցի կալն էլ մերն էր:

Ես մտածեցի, որ իրենք այդքան հարուստ էին, մենք՝ աղքատ, մեզ մի բան չտվեցին. նշանակում է՝ հարուստները ժլատ են: Տատս երեք ամիս էլ ապրեց ու մեռավ: Երկու եղբայր միասին չկարողացան վրան քար գցել, այնքան աղքատ էին…

Նոյեմբեր ամիսն էր: Ձյունը կամաց-կամաց Խուստուփ սարը պատեց, հետո իջավ ու ամբողջ տեղանքը պատեց: Մարդիկ մտան տուն և դուռ ու լուսամուտ պինդ փակեցին: Բոլորի տներից ծուխ էր դուրս գալիս, գնում էր դեպի երկինք ու լուծվում օդում: Վա՛յ էն մարդուն, որի ծխնելույզից ծուխ չէր բարձրանում. վերմակի տակ փաթաթվում էր մինչև լույս, հետո վեր էր կենում ու դեպի անտառ՝ փայտի: Մի առավոտ շուտ կատարածուն կանչեց.

– Ա՛յ ժողովո՜ւրդ, լսեցե՜ք, այս երեկո ժողով է, բոլորի ներկայությունը պարտադիր է:

Հայրս էլ գնաց ժողովի, եկավ: Մայրս հարցրեց, թե ինչ էին ասում: Հայրս բեղերը ոլորեց ու պատմեց.

– Ժողովի վերջում Մարոն ասաց, թե Սավադը գողություն է արել: Ամբողջ ժողովուրդը միանգամից վեր կացավ ու նստեց: Կատակախոս Գինոսը հարցրեց, թե ինչ է արել:

– Ցորեն է գողացել:

– Բռնել ե՞ս:

– Աղջկա շալակում տեսել եմ,- կմկմալով ասաց Մարոն:

– Երեխային էլ ցորենի հետ բռնեիր, բերեիր նախագահի մոտ,- զայրացավ Գինոսը:

– Բրիգադիրն է բռնել,- նորից հաստատեց Մարոն:

– Բրիգադիր, խոսիր,- ասաց նախագահը:

Բրիգադիրը ծալմլվելով վեր կացավ.

– Բռնեցի, բայց Փառանձեմը տակով արեց:

Ամբողջ դահլիճը ծիծաղեց: Գինոսը չդիմացավ.

– Փոխանդ կապիր, նոր գնա մարդ բռնիր:

Դահլիճը նորից թնդաց:

– Ի՞նչ ես առաջարկում,- հարցրեց նախագահը:

– Սավադի հինգ աշխօրը կտրեք:

Հաշվապահն իսկույն միջամտեց.

– Ենթադրենք՝ ցորենը կիլոուկես է, նշանակում է` քսան անգամ ավել է՞. ես համաձայն չեմ:

– Սավադ, ի՞նչ կասես,- հարցրեց նախագահը:

– Ես ճշտախոս եմ,- ասացի,- բոլորը գիտեն: Ամառը բրիգադիրը եկավ, թե՝ «Մի քիչ մեղր տուր, ուտեմ»: Ես զարմացա. «Մեղր որտեղի՞ց. պանիր ուզի, յուղ ուզի, կտամ»: Բրիգադիրը փորուփոշման գնաց՝ ասելով. «Սավադ, կփոշմանես, կհիշես ինձ»:

– Ոխ է պահում,- իսկույն նկատեց Գինոսը:

Ժողովուրդը սկսեց մեղվի պես բզզալ:

– Ուրեմն դու արդար ես,- ասաց նախագահը:

Ժողովուրդը միահամուռ ծափահարեց:

– Բավակա՛ն է, գնացե՛ք տուն,- զայրացավ նախագահը:

Աթոռները միանգամից ճռռացին, մարդիկ վեր կացան ու գնացին տները…

Երբ հայրս վերջացրեց, մայրս ասաց.

– Ուրիշները կով են գողանում, մարդիկ չեն էլ իմանում, դու կիլոուկես ցորեն ես գողացել, ժողովում ասացին…

Այն օրվանից մինչև այսօր մեր տնեցիք գողություն չեն արել…