Հեղինակի արխիվ, անձ՝ Արամայիս Խալաֆյան

Երբեմն հեղինակն այնքան համոզիչ է կերտում անգամ հանցավոր հերոսին, որ չես էլ կարողանում դատապարտել, այլ փորձում ես հասկանալ՝ գտնելով պատճառն ու արդարացնելով հետևանքը: Ահա «Վրիժառուն» պատմվածքի հերոսը՝ հայրենի գյուղից քաղաք տեղափոխվելու ողբերգականությունն իր հոգում կրող երիտասարդը, որը նոր միջավայրում իրեն գտնել է փորձում, հայտնվում է այնպիսի հանգամանքներում, որ թվում է՝ այլ ելք չունի, քան վրիժառությունը հանուն նվիրական սիրո ու արժանապատվության: Մարդը հանուն իսկական սիրո պատրաստ է մինչև վերջ գնալու, բայց ավաղ, այդ սերը հետո խորապես հիասթափեցնում է նրան: Այս պատմությունը ոչ ավելորդ անգամ հիշեցնում է ի սկզբանե կին արարածի մեջ բուն դրած դավաճանության մասին: Որպես խորհուրդ՝ հեղինակն իր հերոսներից մեկի բերանով ասում է. «Երբ զայրանում ես, մինչև հարյուրը հաշվիր, հետո որոշիր՝ ինչ ես անում»:

Հայրենի գյուղի կարոտը միշտ սրտում ունենալով՝ Խալաֆյանն իր որոշ գործերում հակադրել է գյուղական տաքուկ պարզությունը՝ քաղաքի սառը անհոգիությանը: Նա մարդու արմատների ամրությունը իրավացիորեն կապում է գյուղի ու հողուջրի հետ: Այդ են վկայում վերոնշյալ պատմվածքի հերոսների դեպի գյուղ ձգտելը, այնտեղ հիմնավորվելն ու շենացնելը: Իսկ ահա քաղաքային վարքուբարքի դատապարտելի դրսևորման ենք հանդիպում «Օրվա «հաջողությունը» պատմվածքում, որի հերոսը՝ անշուք ու միապաղաղ առօրյայից հոգնած մարդը, տղամարդկային իր մի արկածի պատճառով հայտնվում է լկտի հանցախմբի ծուղակում: Հեղինակի «համառ ջանքերի շնորհիվ» հերոսը ոչ միայն ինքն է ազատվում, այլև իր օգտակար ու ազդեցիկ խորհուրդներով դեպի բարին է շրջում խմբի «զոհերից» մեկի կյանքը:

Պատմվածքի հերոսներն իրենց երեկոներն անցկացնում են քարափին: Այդ ավանդական երեկոներից մեկի ժամանակ որոշում են բարձրանալ Խուստուփ լեռը՝ սրբատեղի դարձած նշանավոր քարայրը տեսնելու: Տղաներին իր ցանկությամբ միանում է նրանցից մեկի դասընկերուհին, ինչը սկզբում բոլորին զարմանալի է թվում, բայց հետո պարզվում է՝ պատճառն աղջկա սիրահարվածությունն է: Ճանապարհին ինչեր ասես, որ չեն պատահում արկածախնդիր ուխտավորներին, բայց և բազում դժվարությունների մեջ փորձվում են մարդկային որակները, հասունանում է սերը, ամեն պահի բացահայտվում է ճակատագրի քմահաճ դեմքը: Այս պատմվածքն ընթերցողին է հրամցնում մոռացությունից փրկված մի ավանդություն, որը բանահյուսական աննման պատառիկ է:

Բաքու մեկնած հայ վաճառականի օգնականները պատահաբար ծանոթանում են մի տարեց հայ կնոջ հետ, որը հանգամանքների պարտադրանքով տեղահանվել էր հայրենի գյուղից, և որն էլ հենց պատմում է «իրական լեգենդը»: Չափազանցությամբ համեմված այս պատմության միտումը մարդկային բարոյական արժեքների վերհանումն է. ասենք՝ կարևոր է, թե ինչպես է պատժվում գողությամբ ապրող տղան. նրա գերեզմանն անհետ կորչում է: Բոլորի համար անսպասելի գտնվում են հայ կնոջ՝ Գայանեի հարազատները, որոնց հյուրընկալ օջախում խնջույքի ժամանակ ընթերցվում է նրանց Բաղդասար պապի՝ իր իսկ ձեռքով գրի առած հերոսական պատմությունը մեր հավերժական թշնամու՝ թուրքի հետ գոյապայքարում: Հեղինակի կարևոր շեշտադրումներից է հայրենիքի հանդեպ Գայանեի կարոտը, որ տարիներ շարունակ այրել է նրա հոգին: Սա համազգային կարոտ է, օտարության մեջ ապրող ամեն մի հայի կարոտը:

Սավադին իր ազնիվ նկարագրի համար մեղվանոցի պահակ են նշանակում: Նրա կերպարի օգնությամբ բացահայտվում են մարդկային տարբեր տեսակներ, հատկապես մատնիչներինը: Սավադը շահավետ առաջարկ է ստանում՝ վարձատրության դիմաց մատնություն անելու պայմանով: Բայց կտրականապես մերժում է՝ հիշեցնելով իր ցեղի ազնվության մասին: «Տասը տարի է՝ մեր ցեղի բարեկամն ես, տեսել ե՞ս՝ որևէ մեկին մատնենք»,- ասում է նա: Սավադի կնոջ եզրակացությունն ամփոփում է ասելիքը, թե ուրիշների մեծ գողությունը չի իմացվում, իսկ ամուսնու՝ երեխայի խնդրանքով կալից մի բուռ ցորեն վերցնելը ժողովում թեմա է դառնում: Սրանով, կարծում եմ, հեղինակը փորձում է համոզել, որ ազնվությունը փոքրիկ բիծն անգամ չի հանդուրժում: