ԳՅՈՒՂԻ ՄԱՏՆԻՉՆԵՐԸ
Առավոտ շուտ մայրս վեր կացավ, գնաց խոհանոց: Հայրս գնաց գոմ՝ անասուններին կեր տալու: Ես էլ ստիպված վեր կացա, շորերս հագա, գնացի արտաքնոց: Արտաքնոցից դուրս գալով՝ նայեցի դեպի արևելք. արևի առաջին ճառագայթներն արդեն դուրս էին եկել: Մի պահ կանգնած մնացի. տեսա՝ արևի սկավառակը կամաց-կամաց բարձրանում է: Օրը լուսանում էր: Թռչուններն սկսեցին երգել: Ես զմայլված նայում էի արևին, չէի կշտանում: Վերջնականապես արթնացա և մտա տուն: Քիչ հետո լվացվեցի, սանրվեցի ու նստեցի սեղանի մոտ: Այդ ընթացքում մայրս հասցրեց սեղանը գցել ու հրամայեց.
– Երեխանե՛ր, շո՛ւտ վեր կացեք:
Իսկույն վեր կացան, շորերը հագան, լվացվեցին ու նստեցին սեղանի շուրջը: Հայրս գոմից եկավ, լվացվեց ու նույնպես նստեց սեղանի մոտ: Երեխաները հոգոց հանեցին. նշանակում էր՝ վերջ, կարող են ուտել: Գյուղացու սեղանին ի՞նչ պիտի լինի. կանաչի, մածուն, պանիր, կաթ, շոռ, խնոցու կարագ, մեկ-մեկ էլ միս: Երբ հայրս նստեց, մայրս նայեց ուղիղ երեխաների աչքերին ու ասաց.
– Ով անլվա է, թող վեր կենա լվացվի, թե չէ դերվիշը կտանի:
Դերվիշի անունը լսելուն պես շտապ վեր կացան, անլվա թե մաքուր՝ գնացին լվացվելու:
– Ա՛յ այդպես, դե նստեք:
Ճաշկերույթը սկսեցինք: Ես վերցրի մի ամբողջական լավաշ, մեջը կանաչի, սոխ, պանիր, խնոցու կարագ դրեցի, լավ փաթաթեցի և սկսեցի ուտել: Հայրս նկատեց ու ասաց.
– Տղաները ոչինչ, բայց վաղը, մյուս օրը աղջիկները կգնան ուրիշի տուն, ի՞նչ կասեն՝ գոմում է՞ ապրել, թե՞ տանը:
– Ներիր, հայրիկ, մյուս անգամ չեմ անի,- կմկմալով ասացի ես:
Շարունակեցի ուտել: Կեսն էի կերել, երբ լսեցի գյուղի կատարածուի ձայնը.
– Սավա՜դ, Սավա՜դ…
– Տղա ջան, դուրս արի տես՝ ինչ են ասում,- ասաց մայրս:
– Հանգիստ կեր, աշխօր է ստանում, նորից կկանչի,- ասաց հայրս:
Մի քիչ հետո մայրս չդիմացավ.
– Էլի հակառակվելը բռնեց. մեղք է, թող դուրս գա…
Մի անգամ հայրս գնաց կոլտնտեսության համար հունձ անելու: Վերջացնելով՝ արտից դուրս եկան, մտան անտառ՝ ցախ հավաքելու, հետո ճանապարհվեցին տուն: Ճանապարհի եզրին լիքը թփեր կային, որոնք անընդհատ կպչում էին ցախերին ու մարդկանց խանգարում: Հորս ճեղը մի քանի անգամ կպավ թփերին, զզվեցրեց: Հայրս չդիմացավ.
– Անտե՛ր հակառակ ճեղ, հերիք է ինձ տանջես. ուրիշի հետևից հանգիստ գնում ես, իմ հետևից անընդհատ կպչում ես թփերին:
Գյուղի կատակախոս Գինոսը լսեց ու բոլորին պատմեց: Այդ օրվանից մինչև այսօր գյուղացիները հորս անվանում են «հակառակ ճեղ»…
Ես դուրս եկա ու կանչեցի.
– Միշա՜, Միշա՜, ի՞նչ ես ասում:
– Քեռի Սավադը տանն է՞:
– Այո:
– Ասա՝ նախագահը կանչում է:
Եվ տափակ կտուրից իջավ ու գնաց դեպի գրասենյակի բակը: Միշան կարճատես էր, բայց ձայնը բարձր էր, դրա համար էլ կատարածու էր…
Հայրս որ ծնվեց, պապս անվանեց Տրդատ: Տատս հակաճառեց.
– Թող Սավադ լինի, Սավադը հարուստ է:
– Ա՛յ կնիկ, թագավորի անուն դրեցինք, հերիք է էլի, կհարստանա,- ծիծաղելով ասաց պապս:
Տատս նորից հակաճառեց.
– Թագավորը հեռու է, մեծահարուստ Սավադը մոտիկ է, թող Սավադ լինի:
– Եկեղեցու մատյանում Տրդատ եմ անվանում,- բարկացավ պապս,- դու ուզում ես, Սավադ ասա:
Մինչև այսօր Սավադ են ասում…
Ես մտա տուն ու հորս ասացի, որ նախագահը կանչում է:
– Ի՞նչ է ասում:
– Կգնաս, կիմանաս,- ասացի ու շարունակեցի բուռումս ուտել:
Ճաշից հետո հայրս գնաց նախագահի մոտ, եկավ:
– Նախագահն ի՞նչ ասաց,- իսկույն հարցրեց մայրս:
Հայրս մի քիչ մնաց, բեղերը ոլորեց ու ասաց.
– Վաղը գնում եմ Սիրաքի մեղվանոցի պահակ:
Մայրս մի քիչ անհանգստացավ, սուտ պատրվակով գնաց խոհանոց, եկավ, հարցրեց.
– Բա Մաթևոսն ի՞նչ է անում:
– Վախենում է, ասում է՝ իբր գիշերը չարքերը հավաքվում են գլխին ու հարսանիք են անում:
– Դու չարքերից չես վախենո՞ւմ:
Հայրս մի պահ լռեց, նորից բեղերը ոլորեց ու ասաց.
– Ծաղրում ե՞ս: Ես տղամարդ եմ, Մաթևոսը կիսատղամարդ է, հասկացիր:
Մայրս լռեց: Հաջորդ օրը հայրս գնաց գոմ, էշը հանեց, բերեց բակ, բարձեց, ինչ որ պետք էր, և ճանապարհվեց մեղվանոց: Երեք օր հետո մայրս ասաց.
– Տղա ջան, հորդ համար հաց տար:
Եվ սկսեց պատրաստել: Մի ժամ հետո պայուսակը վերցրի ու ճանապարհ ընկա: Ամբողջ ճանապարհը՝ գյուղից մինչև մեղվանոց, վերելք էր: Մեր տնից դուրս եկա, տների արանքով հասա վերջին տանը: Շուտով հասա Գլգլան աղբյուրին: Գյուղից մինչև աղբյուրը մի կիլոմետր էր: Կանայք առավոտը շուտ կժերը վերցրած գնում էին ջուր բերելու, որովհետև այդ ժամին ջուրը մաքուր էր լինում: Մի անգամ էլ մայրս կուժը վերցրեց և ասելով` «Այսօր գյուղի պառավները ջուրը պիտի վարեն, որ անձրև գա. երաշտը մեզ վառեց», ճանապարհվեց դեպի աղբյուրը: Ես վեց տարեկան կլինեի: Շտապ վեր կացա, շորերս հագա, լվացվեցի ու սպասեցի մորս գալուն: Մի քիչ հետո նա եկավ, կուժը ցած դրեց և ախ քաշելով հարցրեց.
– Տղա ջան, ինչո՞ւ ես շուտ վեր կացել:
– Գնում եմ ջուր վարելու, որ անձրև գա:
– Դե շուտ արա, հաց կեր ու գնա. միգուցե քո վարելով անձրև գա:
Ես հաց կերա ու շտապեցի վար անելու: Գնացի տեսա՝ մենակ ես չէ, ամբողջ գյուղի երեխաներն էլ են սպասում վարելու: Վերջապես պառավները եկան ու սկսեցին պատրաստվել: Երեք տղամարդ եկան ու բերեցին երեք եզան լուծ, մի երկար շղթա, արտ վարելու արոր և դրեցին ջրի կողքին: Ամենածեր պառավը մոտեցավ լծակներին. հատուկ անցքերով դրեցին սամիները, երկուական պառավի լծեցին, հետո շղթան կապեցին լծակներից ու տարան կապեցին քարերից: Պառավը ծղրտաց.
– Բոլորդ պատրաստ ե՞ք:
Աղջիկները միաձայն ասացին.
– Այո:
– Դե, սկսեցինք:
Առաջինը պառավները երկար ճիպոտով խփեցին, շարժակազմը սկսեց ջուրը վարել: Մի ժամ վարելուց հետո շարժակազմը կանգ առավ, և կապերը քանդեցին: Երբ վերջացրին, նույն տղամարդիկ եկան, սարքը տարան պահեստ: Պառավները տնքալով գնացին տուն: Հաջորդ օրը Խուստուփ սարի վրա ամպեր երևացին, հետո իջան ցած և փակեցին ամբողջ երկինքը: Երկու օր անց սկսեց անձրև տեղալ. թե Աստված օգնեց, թե բնության սովորական տարերք էր, համենայնդեպս, մարդիկ ուրախացան ու սկսեցին թռվռալ: Ամբողջ ամիսն անձրև տեղաց: Մարդիկ գնացին եկեղեցի, խաչ, վանք՝ մոմ վառելու, բայց չօգնեց: Քառասուն օր հետո վերջապես կտրվեց: Մարդիկ հանգստացան ու սկսեցին աշխատել…
Ես արթնացա քնից և շարունակեցի ճանապարհս: Ջուրն անցա, քսան մետր գնացի, հանկարծ աջ կողմում հսկայական քարայր տեսա. նորից ամեն բան կինոնկարի նման անցավ առջևովս… Ամառվա շոգ օր էր: Ավագ եղբորս ընկերները բակ մտան, բարևեցին ու մորս ասացին.
– Մորաքույր, մի բաժակ սառը թան տուր, խմենք:
– Տղաներ, նստեք, թան էլ կտամ, կարագ ու յուղ էլ,- ասաց մայրս:
Տղաները մեր սրահի սեղանի չորս կողմը նստեցին ու սպասեցին: Մայրս բերեց ու սփռոցը դրեց սեղանին: Տղերքն անհամբեր բացեցին. թարմ սոխ էր, լավաշ, տիկի աղի շոռ և խնոցու թարմ կարագ:
– Կերեք, մինչև թանը սառչի,- ժպիտով ասաց մայրս,- նոր եմ խնոցուց թափել:
– Մորաքույր,- ուրախացած ասաց եղբորս ընկերը` Վարդանը,- ում համար վատ լինի, ինձ համար մուրազ է. սիրում եմ տիկի աղի շոռը կարագի հետ:
– Մենք էլ ենք սիրում,- միաձայն ասացին տղերքը:
Կերան, խմեցին, Արտակն ասաց.
– Տղերք, գնանք գետը՝ լողալու:
Գետի մասին լսելուն պես ես սկսեցի լացել, թե՝ «Ես էլ եմ գալիս»: Եղբայրս փորձեց ինձ համոզել, թե՝ «Տանը մնա, խնձոր կբերեմ», չհամաձայնվեցի. գալիս եմ, որ գալիս եմ: Ընկերները սկսեցին համոզել: Հերթով փորձում էին, բայց ճար չեղավ: Արտակը հանեց վզի խաչը և տվեց ինձ: Վերցրի, բայց նորից ասացի՝ գալիս եմ: Եղբայրս ստիպված ասաց.
– Արի, բայց խելոք կմնաս:
Ուրախությունից ոտքերս ինձ չէին ենթարկվում: Մայրս ասաց.
– Տղաներ, երեխայիս ուշադիր կլինեք:
– Անհոգ մնա, կնայենք,- միաբերան ասացին նրանք, և ճանապարհ ընկանք:
Քիչ հետո հասանք ջուրն ու անցանք: Քսան մետր էինք գնացել, հանկարծ իմ դիմաց մի հսկայական քարանձավ տեսա: Ոտքերս սկսեցին դողալ:
– Սա ի՞նչ բան է,- հարցրի եղբորս:
Նա արագ մտածեց ու ասաց.
– Արջի բուն է:
– Արջը մեջն է՞,- հարցրի դողալով,- քոթոթն էլ հետն է՞… Ես չեմ գալիս:
Եղբայրս ձևի համար մի քիչ սպասեց ու ասաց.
– Մի՛ վախեցիր, արի:
– Ես գնում եմ տուն:
– Տղե՛րք, համաձայն է,- ուրախացած ասաց նա:
– Ո՞վ:
– Եղբայրս:
– Ուռա՜,- գոչեցին տղաները:
– Ուզում ե՞ս, գնա տուն, մենք սպասում ենք,- առաջարկեց եղբայրս:
Ես մինչև տուն հետ նայելով գնացի:
– Տղա ջան, ինչո՞ւ ես եկել,- հարցրեց մայրս:
– Վախեցա:
– Ինչի՞ց:
– Արջից… Արջը մեկ-մեկ դուրս է գալիս զբոսնելու…
Մայրս իսկույն գլխի ընկավ:
– Նստիր, հիմա ձվածեղ կանեմ:
Ես անհամբեր սպասում էի ձվածեղին…
Մի պահ մտածեցի՝ վեց տարով մեծացա, և շարունակեցի ճանապարհս: Շուտով հասա վերին ճանապարհի ընկուզենուն: Հոգնել էի: «Մի քիչ նստեմ հանգստանամ ու ճամփա ընկնեմ»,- որոշեցի ես: Նայում էի. գյուղը ոնց որ ափիս մեջ լիներ: Հայացքով գտա մեր տունը: «Մայրիկ,- ասացի,- հասա գյուղի հակառակ լանջի ընկուզենուն, մի քիչ հանգստանամ ու ճամփաս շարունակեմ»: Լանջին երեք ճանապարհ կար: Հետևինն անցնում էր գյուղի տակով և հասնում մինչև Խաչին արտը, միջին ու վերին ճանապարհներն անցնում էին Արջի քարայրով ու հատվում մեղվանոցի ճանապարհի հետ: Լանջին տարբեր ծառեր կային՝ ընկուզենի, հոնի, կաղնի, տանձենի… Ես հանգստացա ու ճանապարհվեցի: Շուտով հասա Սիրաքի ճանապարհին, որից ցած վխտում էր ոչխարի հոտը: Հովիվը սրինգը դրեց բերանին ու նվագեց հովվի կանչը: Մի պահ զմայլված լսեցի և շարունակեցի գնալ: Շտապում եմ ասել, որ մեր գյուղն ու հանդերը միայն ձորեր ու լանջեր են, անտառներ, քարափներ, ժայռեր ու ղռեր են, մեկ-մեկ էլ վարելահողեր: Ճանապարհի երկու կողմից արտեր են. որը՝ զիգզագ, որը՝ կլոր, որը՝ սեղանաձև: Ներքևում ձորն է վշշում: Հասա ձորը, որի երկու կողմում ղռեր են: Միակ ծառի վրա կանգնած մի մոշահավ ուզում էր ինձ ծաղրել: Ես փորձեցի բռնել, բայց մոշահավը տեղափոխվեց մյուս ճյուղին ու հանգիստ նստեց: Ես իջա ու շարունակեցի ճանապարհս: Մի քիչ գնալուց հետո սկսեցի երգել: Հանկարծ ձորի հակառակ կողմից ջորեպաններ երևացին: Նրանցից մեկը մոտեցավ ինձ:
– Սավա՛դի տղա, ինչո՞ւ ես ձայնդ գլուխդ գցել,- ասաց գյուղի կատակախոս Գինոսը,- վախենում ե՞ս:
– Չեմ վախենում, ուղղակի երգում էի,- պատասխանեցի ես:
– Զգույշ երգիր, այս ձորերը լիքն են գայլերով, արջերով ու այլ գազաններով:
– Չեմ վախենում,- նորից ասացի ես:
Մի քիչ հետո մյուս ջորեպանը մոտեցավ ինձ ու ասաց.
– Մի՛ վախեցիր, հանգիստ գնա, ոչ մի բան չկա:
Այն օրվանից մինչև այսօր գազանից զգուշանում եմ…
Ձորի ձախ կողմում անտառ էր, ցածրում քչքչում էր աղբյուրը, աջ կողմում ղռեր էին, ժայռեր ու քարանձավներ, մեկ-մեկ էլ փշոտ թփեր: Ձորն անցա, հասա բլուրը, որի կենտրոնում մի կալ կար, ձախ կողմում՝ երկու հսկա գոմեր, որտեղ տեղավորում էին սարից իջած տավարը: Աջ կողմում մի շինություն կար, որտեղ փեթակներն էին տեղավորում, իսկ հիսուն մետր այն կողմ մեղվանոցն էր: Վերևում պահակատունն էր՝ շրջապատված «ոզնի» թփերով, որոնք ոնց որ ծառեր լինեին: Աջ կողմում անտառ էր, կենտրոնում շարված էին մեղվի փեթակները. որը՝ թփի տակ, որը՝ քարի վրա… Ես կամաց-կամաց գնացի դեպի պահակատունը: Ներս մտա ու տեսա հորս. ոնց որ Ռոբինզոն Կրուզոն լիներ: Նա վեր կացավ, գրկեց ինձ: Մի քիչ անց դուրս եկա բակ: Հեռվում մի ձիավոր տեսա, իսկույն ներս մտա ու հարցրի՝ ով է: Հայրս դանդաղ դուրս եկավ բակ ու ասաց.
– Նախագահն է:
Ես մտա ներս, իսկ հայրս մնաց դրսում: Նախագահը եկավ, բարևեց, ապա ձիուց իջավ: Հայրս իսկույն սանձը բռնեց, կապեց մոտակա ծառից և պատրաստ էր լսելու: Նախագահը նայեց փեթակներին, նայեց հորս ու ասաց.
– Չես ասո՞ւմ՝ ինչու եմ եկել:
– Քո գործն է, ասա իմանամ,- զարմացավ հայրս:
Նախագահը կմկմալով ասաց.
– Կալին օգնիր, աշխօր կտամ: Ջորիներին ուշադիր եղիր, ցորենը չտանեն: Մեղվաբույծներին ուշադիր եղիր, մեղրը չտանեն:
– Ուրիշն ասի, չեմ նեղանա, բայց որ դու ես ասում, նեղանում եմ,- զայրացավ հայրս:- Տասը տարի է՝ մեր ցեղի բարեկամն ես, տեսել ե՞ս՝ որևէ մեկին մատնենք: Ես էլ նույն էդ ցեղից եմ… Առաջինը՝ աչքիս վրա, կօգնեմ, երկրորդն ու երրորդը չեմ կարող:
Նախագահը քոռ ու փոշման նստեց ձիուն ու գնաց գյուղ: Մենք մտանք ներս, հայրս բացեց սփռոցը.
– Տղա ջան, արի հաց ուտենք, նախագահի հերն էլ անիծած:
Հենց սկսեցինք ուտել, հայրս ականջ դրեց ու ասաց.
– Տղա ջան, դուրս արի տես՝ ով է:
Ես վեր կացա և ուտելով դուրս եկա. մեղվաբույծ կանայք էին:
– Բարով եք եկել, եկեք հաց ուտենք,- ասաց հայրս:
– Քեզ հետ չեմ ուզում հաց ուտել,- հանդիմանեց Մարոն,- ինչո՞ւ ես նախագահին ջղայնացրել:
– Ես մեղավոր չեմ,- հանգիստ պատասխանեց հայրս:
Սկսեցին աշխատել: Ես ուշադիր նայում էի: Փեթակի կափարիչը հանում էին, ուշադիր նայում մեղուներին ու նորից փակում: Երկու ժամ հետո եկան պահակատուն, հացը հանեցին ու կերան: Քիչ հետո վեր կացան ու հորս ասացին, որ գյուղ են գնում:
– Տղային էլ վերցրեք,- ասաց հայրս:
Ճանապարհին կանայք կպան ինձ.
– Նախագահն ի՞նչ էր ասում:
Թեև լսել էի, բայց ասացի՝ չգիտեմ, չեմ լսել: Կանայք սկսեցին տեղի-անտեղի բամբասել, մինչև հասանք գյուղ: Ես մտքումս հորս ասում էի. «Քեզ ի՞նչ վատություն եմ արել, որ ինձ կպցրիր այս կանանց»:
Երբ դասերս վերջացան, մի քանի անգամ գնացի հորս մոտ: Մորս ասացի.
– Ամեն օր չեմ գնա, տրեխներս մաշվում են. երկու օրը մեկ կգնամ:
– Ոնց ուզում ես,- հոգոց հանեց մայրս:
Երկու օրը մեկ գնում էի: Գիշերը պառկում էի հատուկ սարքած թախտին: Մի քանի անգամ ընկա, հայրս ասաց.
– Հերիք է, այսուհետև կպառկես հատակին:
Մի անգամ էլ, երբ մեղվաբույծ կանայք եկան ու սկսեցին աշխատել, հայրս ասաց.
– Դու մնա կանանց հետ, ես գնամ կեռաս քաղելու:
– Ի՞նչ կեռաս:
– Արջի կեռաս:
Գնաց: Ես ուշադիր նայում էի: Մի քիչ աշխատեցին, հետո մի շրջանակ հանեցին, տեղը նորը դրեցին, կափարիչը փակեցին ու հանածը թաքցրին թփի տակ: Ես հիշեցի նախագահի ասածը և ինքս ինձ մրմնջացի. «Երևի նախագահը մեղք չունի. բոլորը գող են»: Լռեցի: Հայրս եկավ ու արջի կեռասը դատարկեց դույլի մեջ: Ես իսկույն սկսեցի ուտել: Մի քիչ ուտելուց հետո զգացի, որ դառն է:
– էս ի՞նչ բան է,- հարցրի հորս:
Նա բեղերն ոլորեց ու ասաց.
– Տղա ջան, սա ուտելու բան չի: Երբ մրսած լինես, թրմած թեյ խմիր, կլավանաս:
Կանայք վերջացրին: Մարոն թփի տակից վերցրեց մեղրահացն ու բերեց պահակատուն:
– Սավա՛դ քեռի,- ասացին կանայք,- այս տարի առաջինն է, անո՛ւշ արեք:
Հայրս կողքից մի քիչ կծեց ու ասաց.
– Թող լիքը լինի:
– Տեսնում ե՞ս, մարդը դաստիարակված է,- նկատեց Զինավարդը,- Մաթևոսին տասն անգամ էլ ասեիր, հա՛ այն պատին ասած, հա՛ Մաթևոսին՝ մեկ էր:
Մարոն մեղրահացը վերցրեց, երեք մասի բաժանեց, մեկը տվեց հորս, երկրորդը՝ Զինավարդին, երրորդը դրեց իր առաջն ու ասաց.
– Հիմա ինչքան ուզում եք, կերեք:
Առաջին անգամ չորսով հաց կերանք: Հետո կանայք վեր կացան, սառը թան խմեցին ու ճանապարհվեցին գյուղ: Մենք նայեցինք, մինչև նրանք հասան բլուրն ու անցան, հետո հայրս ասաց.
– Տղա ջան, ամանը տար դիր մասուրի թփի տակ այնպես, որ մրջյունները չմտնեն մեղրի մեջ:
Ես տարա դրեցի թփի խորքում, կափարիչն ամուր փակեցի, որ մրջյունները չմտնեն, ու եկա պահակատուն: Հաջորդ օրը կեսօրին հայրս ասաց.
– Գնա մեղրը բեր, հաց ուտենք:
Ես գնացի թփի մոտ, ուշադիր նայեցի ամանին ու ի՛նչ տեսնեմ. աշխարհի բոլոր մրջյունները հավաքվել էին ամանի վրա, ուզում էին մեղր ուտել, բայց ավա՜ղ, չէր ստացվում. ամանը փակ էր: Վերցրի, զգուշությամբ մրջյուններին թափեցի, հետո տարա տուն ու հորս հարցրի.
– Մրջյուններն էլ ե՞ն մեղր ուտում:
– Տղա ջան,- հոգոց հանելով ասաց հայրս,- աշխարհի ողջ կենդանությունն ուտում է. որը՝ մեղր, որը՝ տանձ, որը՝ խոտ. մարդու մասին է՛լ չեմ ասում, դու գիտես…
Հայրս սեղանը փռեց, որ հաց ուտենք: Քիչ անց ասաց.
– Հազի ձայն լսեցի, գնա տես՝ ով է:
Ես դուրս գնացի և արագ վերադարձա: Բրիգադիրն էր: Հայրս իսկույն մեղրի ամանը փակեց, դրեց պահակատան ծայրին՝ խոտի տակ, ու դուրս եկավ բակ:
– Բարով ես եկել, արի հաց ուտենք, ժամանակին եկար:
Բրիգադիրը եկավ, ծանր-ծանր նստեց ու ասաց.
– Այս բոլորը հեչ, ուզում եմ մեղր ուտել. մեղր կա՞, բեր:
– Մեղր որտեղի՞ց,- զարմացավ հայրս:
– Այս տարի քեզ չտվեցի՞նք,- ոչ պակաս զարմացած հարցրեց բրիգադիրը:
– Հանել են, ո՛ւմ են տվել, ի՛նչ են արել, չեմ տեսել,- զայրացավ հայրս:- Հաց ես ուտում, կեր, չես ուտում, դուրս արի, հացս հալալ ուտեմ:
Բրիգադիրը քոռ ու փոշման դուրս եկավ ու դիմեց դեպի գյուղ՝ ասելով.
– Մարդիկ խելոք են, զոռով չի:
Երբ բլուրն անցավ, մենք մտանք ներս: Հայրս մեղրը բերեց ու սկսեց ուտել…
Ամառն անցավ: Տանձը, ծիրանը, խաղողն ու արտերը հասան: Ես ու հայրս կալին օգնում էինք: Ես մեկ-մեկ գնում էի գյուղ՝ հաց բերելու: Մի անգամ էլ, երբ գնացել էի հացի, փոքր քույրս կպավ ինձ.
– Ամեն անգամ գնում ես հայրիկի մոտ. ես էլ եմ ուզում տեսնել, կարոտել եմ:
Փոքր եղբայրս էլ նույնն ասաց: Ես ստիպված նրանց հետս վերցրի, գնացինք: Ճանապարհի կեսին երեխաները տրտնջացին.
– Ի՜նչ երկար ճանապարհ է:
– Քիչ է մնում, հասել ենք,- հանգստացրի ես:
Մի կերպ հասանք: Հայրս համբուրեց երեխաներին ու ասաց.
– Աղբյուրի մոտի տանձենին գիշերը արջը թափել է. հաց կերեք, հանգստացեք ու գնացեք տանձ հավաքելու:
Մի ժամ հետո գնացինք տանձի: Ճանապարհին երեխաներն իրար հետ խոսում էին, թե կարող է՞ արջն այնտեղ լինի: Ես լսեցի ու ասացի, որ չվախենան, արջը գիշերն է գալիս, բայց և մտածեցի. «Եթե երեխեքի ասածը ճիշտ լինի, մեր բանը բուրդ է»: Շուտով հասանք աղբյուրին, ջուր խմեցինք և նստեցինք հանգստանալու: Աղբյուրից մի քիչ ներքև՝ բացատում, մի այգի կար. հայրս էր գցել: Երեխեքը զարմացած նայեցին.
– Լոբու ճեղերն ինչո՞ւ են թափվել:
– Արջն է թափել,- ասացի ես ու լեզուս կծեցի:
– Տանձը հավաքենք, արջը չգա,- վախվխելով ասաց քույրս:
Մենք վեր կացանք ու սկսեցինք տանձ հավաքել: Հանկարծ հրացանը որոտաց, և տանձենուց ընկավ արջը՝ ճյուղերը ջարդելով: Քույրս ճչաց ու կպավ ինձ: Այդ ժամանակ անտառից դուրս եկավ որսորդ Ռոմիկը՝ հրացանը ձեռքին.
– Երեխանե՛ր, մի՛ վախեցեք, արջը սատկել է:
Նույն պահին հայրս, հրացանի ձայնը լսելով, վազելով եկավ:
– Հայրիկ, վախեցա,- ասաց քույրս, և բոլորս ծիծաղեցինք:
Ռոմիկը սկսեց արջին քերթել: Մենք էլ տանձ էինք հավաքում: Ես աչքի տակով նայում էի արջին ու մտածում. «Լավ պրծանք»: Որսորդը վերջացրեց, բդի մսից հինգ կիլոգրամի չափ կտրեց ու տվեց մեզ: Հայրս հոգոց հանեց.
– Մենք պրծանք, դո՞ւ ինչ պիտի անես:
– Սավա՛դ քեռի, հանգիստ գնացեք, ես նախօրոք եմ մտածել. էշն անտառում կապած է:
Հասանք մեղվանոց, տեսանք՝ փեթակներից մեկի մեղուներն անհանգիստ են:
– Գողություն են արել,- ասաց հայրս:
– Որտեղի՞ց իմացար,- զարմացած հարցրի ես:
– Մեղուներն անհանգիստ են: Մեղր չեն հանել, բայց պահակատուն մտել են:
Շտապ գնացի պահակատուն, տեսա՝ ավերակ են արել: Մտածեցի, թե մարդիկ ինչքան նամարդ են. մարդը գնացել է երեխաներին փրկելու, անմիջապես գողություն են արել:
– Լավ է՝ մեղր չեն հանել,- ասաց հայրս,- ինձ վրա կբարդեին:
Պահակատունը հավաքեցինք, մի քիչ հանգստացանք, հետո հայրս ասաց.
– Տղա ջան, երեխեքին հավաքիր, գնացեք տուն, ուշ է:
Երեխաների համար առանձին-առանձին շալակ կապեցի, ինձ համար էլ սարքեցի, արդեն ուզում էինք գնալ, հայրս ասաց.
– Այսքան միսը ո՞նց պիտի ուտեմ, ի՞նչ անենք, տարեք տուն:
Նորից շալակս բացեցի, կեսը դրեցի տան համար, կեսը մնաց հորս համար: Ճանապարհ ընկանք: Հայրս մեզ ուղեկցեց մինչև կալը և նայեց ցորենին: Ճանապարհին հորս ասացի, որ ուզում եմ մի խորհուրդ տալ իրեն:
– Եթե խելոք է, աչքիս վրա,- ասաց նա,- եթե հիմար է, կծիծաղենք, կանցնի. լսում եմ:
– Ասում եմ՝ քեզ մի շուն է պետք. նեղ օրվա ընկեր է, մեկ-մեկ էլ կհաչի, գողերը կփախչեն:
– Երեխային հարցրու և մտածիր, ճիշտ դուրս կգա,- ասաց հայրս:- Լավ ես ասում, տղա ջան, այսքան ժամանակ չէի հասկանում. ինձ շուն է պետք:
Հետո հոգոց հանելով շարունակեց.
– Մեր շունը բերես, մեր տունն ո՞վ կպահի: Ուրիշ շուն որտեղի՞ց գտնես:
Ես ուրախացած ասացի՝ կգտնեմ, և պատմեցի, թե ինչպես երբ առաջին անգամ եկա, ոչխարը Խաչին արտում արածում էր. ուշադիր նայեցի՝ հինգ շուն կար` ոչխարից էլ շատ: Մտածեցի՝ Խաչատուրն այդքան շունն ի՞նչ պիտի անի:
– Վաղը կգնաս Խաչատուրի մոտ,- որոշեց հայրս,- և իմ անունից կխնդրես. «Մի շուն տուր Սիրաքի մեղվանոցի համար, աշնանը կվերադարձնեմ»:
– Աչքիս վրա:
Հասանք կալը: Քույրս չվալների ցորենը տեսավ ու ասաց.
– Հայրիկ ջան, խնդրում եմ, մի քիչ ցորեն տուր, տանեմ աղանձ անեմ:
– Սպասի՛ր, Արթո՛ւր,- հոտաղին կանչեց հայրս,- ես եկա, ուր գնում ես, գնա: Բալիկ ջան,- միաժամանակ պատասխանեց քրոջս,- չի կարելի, ինձ բանտ կնստեցնեն:
– Բանտն ի՞նչ բան է:
– Խելոք մնա, հայրիկին մի՛ չարչարի,- բացատրեցի ես:
– Ի՞նչ եմ անում,- նորից հարցրեց քույրս,- դժվար է՞ մի քիչ ցորեն լցնելը:
– Տղա ջան, մի՛ տանջվիր,- հոգոց հանեց հայրս,- դժվար է երեխային հասկացնելը, ստիպված եմ լցնել:
Նա չորս կողմը նայեց, մի շոր գտավ, մի քիչ լցրեց, կապեց, դրեց քրոջս շալակում ու ասաց.
– Տար, անուշ լինի:
Մենք ճանապարհվեցինք տուն: Հայրս ուշադիր նայում էր: Երբ հասանք ձորն ու անցանք հակառակ կողմը, ետ նայեցի տեսա՝ հայրս չի երևում… Շտապում եմ ասել մեր տարիքը. ես տասնհինգ տարեկան էի, քույրս` տասը, իսկ եղբայրս՝ յոթ: Ճանապարհին եղբայրս տարբեր պատճառներով հաճախակի տրտնջում էր. «Ծանր է, կամաց գնացեք…» և այլն: Ես ստիպված նրա շալակը վերցրի, դրեցի իմ շալակի վրա ու ասացի.
– Հանգստացա՞ր, դե արի:
Շուտով հասանք գյուղի հակառակ լանջի՝ կայծակի խփած ընկուզենուն ու նստեցինք հանգստանալու…
Հազար ինը հարյուր երեսունինը թվականն էր: Գյուղացի Թադևոսը գնաց փայտի: Բեռը բարձեց, ուզեց ճանապարհվել, հանկարծ մտածեց. «Կացինն ինչո՞ւ եմ տանում, դնեմ ընկուզենու տակ, վերադարձին կվերցնեմ»: Այդպես էլ արեց: Բարձրացավ ծառը, դրեց երկու ճյուղի արանքում և ցած իջավ՝ երկրորդ անգամ գալու մտքով: Շուտով հասավ տուն, բեռը թափեց, հաց կերավ, ուզեց նորից գնալ, անձրև սկսվեց: Թադևոսը մնաց տանը՝ անհանգստանալով. բա որ կայծակ լինի, կացինն էլ վերանա, ընկուզենին էլ: Հանկարծ ուժգին կայծակ եղավ, և ընկուզենին կեսից կտրվեց: Թադևոսը լաց-լվաց արեց, բայց ուշ էր. կացինն էլ վերացավ, ընկուզենին էլ… Այդ ժամանակ գյուղի ամենատարեց մարդը՝ Հակոբը, ասաց, թե կռիվ է լինելու: Շուտով կռիվը սկսվեց: Տղամարդկանց տարան, մնացին կանայք ու երեխաները: Հակոբն էլ մեռավ: Գյուղի կանայք ամեն օր անիծում էին նրան՝ չիմանալով, որ մեղավորը Հիտլերն էր…
– Երեխեք, դուք հանգստացեք, ես մի քիչ ընկույզ քաղեմ,- ասացի ես ու բարձրացա ծառը:
Քիչ անց ծոցս լցվեց: Ուզեցի գրպաններս էլ լցնել, հանկարծ ճյուղը կռացավ, մեջքիս վրա ընկա ու գլորվեցի: Քույրս ամբողջ ուժով այնպես ճչաց, որ երևի մայրս լսեց: Ես նստեցի, տնտղեցի մարմնիս բոլոր մասերը, տեսա՝ ոչ մի տեղս չի ցավում, վեր կացա և սկսեցի ծոցիցս թափվածը հավաքել: Մի քիչ հետո զգացի` թևերս ցավում են. քշտեցի տեսա՝ քերծվել է: Տեղիցս բարձրացա ու գնացի երեխեքի մոտ: Քույրս զայրացած ասաց.
– Գնացի՛նք:
Երանի քրոջս լսեի:
– Մի՛ վռազիր, ընկույզն ուտենք, կգնանք:
Գրպանիցս հանեցի դանակը և սկսեցի պճղել: Շատ պճղեցի, թե քիչ, չիմացա, հանկարծ հեռվում երևաց Մարոն: Նա մոտեցավ, նստեց ու հարցրեց.
– Ի՞նչ եք տանում:
Ես իսկույն շալակս բացեցի.
– Տանձ է, համեցեք անուշ արեք:
– Ես քո շալակից չեմ ուզում,- ծիծաղելով ասաց Մարոն, – այլ այն սիրուն աղջկա:
Ոտքերս դողացին: Քույրս իսկույն շալակը բացեց, դրեց Մարոյի առջև՝ չիմանալով, որ մատնիչ է: Մարոն ցորենը տեսավ: Նա տանձ վերցրեց ու գնաց: «Ի՞նչ անեմ, ցորենը տանե՞մ: Որ տանեմ, բրիգադիրը կբռնի»: Վերջապես մտածեցի՝ Մարոն չի ասի: Մենք ճանապարհվեցինք տուն: Մարոն, որ դեռ ճանապարհին էր, ինձ հարցրեց.
– Ինչո՞ւ ուշացար:
Ես մտքումս հարցրի՝ մատնել ե՞ք, հետո բարձր ասացի.
– Երեխեքի հետ հազիվ եկա:
Մարոն ծիծաղեց ու անցավ: Ես կրակի մեջ ընկա. հաստատ մատնել էր, ի՞նչ պիտի անեի: Քիչ էր մնում, որ հասնեինք տուն, հանկարծ մեր հետևից բրիգադիրը գոռաց.
– Սպասե՛ք:
Քույրս հասկանալով, թե վախենալով ծլկեց տուն, բրիգադիրը՝ հետևից: Հասավ տուն ու մորս ասաց.
– Ցորենը պահիր:
Մայրս իսկույն պահեց, դուրս եկավ ու զայրանալով բրիգադիրին ասաց.
– Ինչո՞ւ ես երեխաներին վախեցնում:
– Երևի տղան պահել է,- երեխեքին նայելով՝ ասաց բրիգադիրը:
– Առաջինը՝ Սավադը գող չի, երկրորդն էլ՝ բռնի՛ր, նո՛ր ասա,- զայրացավ մայրս:
Բրիգադիրը մրթմրթալով գնաց.
– Կբռնեմ:
– Երբեք չես կարող Սավադին բռնել,- ասաց մայրս, և մտանք տուն:
– Տղա ջան, պատմիր տեսնեմ՝ ոնց պատահեց:
Ես ամեն ինչ պատմեցի: Մայրս հոգոց հանեց.
– Մարոն մեր տանը հարյուր անգամ հաց է կերել, աչքերը բռնի…
Հաջորդ առավոտը շուտ մի պարան վերցրի, գնացի հասա Գրիգորի տան կտուրը, որտեղ ամեն օր ոչխարը հավաքում էին: Հեռվից նայեցի շներին. չորսը նստած էին, մեկը պոչը տնկած խառնվում էր մեկ ոչխարին, մեկ մարդկանց: Ես մտածեցի՝ լավն է, և մոտեցա Խաչատուրին:
– Հայրս խնդրեց՝ մի շուն տաս,- ասացի,- աշնանը կվերադարձնի:
– Դու ո՞ւմ տղեն ես,- զարմացած հարցրեց Խաչատուրը:
– Սավադի:
Խաչատուրը մի պահ մտածեց ու ասաց.
– Սավադի համար արժե: Այն պոչը տնկածը կապի տար, աշնանը կբերես:
Ես ուրախացած կապեցի ու տարա տուն: Մեր շունն իսկույն սկսեց գռմռալ, վերջապես գզեց. հազիվ պոկեցի տարա գոմը, մսուրքից կապեցի և դուռը ծածկեցի: Մի պահ մտածեցի ու գնացի մորս մոտ.
– Հայրիկի հացը կապիր:
– Ի՞նչ ես անում:
Երեկվա գողությունը պատմեցի: Մայրս հացը կապեց. վերցրի, շանն արձակեցի ու հայդա՛ մեղվանոց: Շուտով հասա դռան մոտ ու հորս կանչեցի. նա վերևում հաց էր ուտում, մի քիչ ուշացավ: Դուռը բացեց ու ժպտաց:
– Շանը բերել ե՞ս, – ասաց ու ինձ համբուրեց:
Տարանք կապեցինք: Մի քիչ հետո շունը սկսեց կաղկանձել:
– Երևի սոված է,- ասաց հայրս,- մսից մնացել է, հաց էլ կա…
Շունը կերավ: Մի շաբաթ կապած մնաց, հետո արձակեցինք: Մինչև աշուն մեղվանոցը պահեց: Ես պատմեցի երեկվա պատմությունը, մատնիչների մասին և զգուշացրի, որ չեմ բռնվել:
– Զգույշ մնա, չմատնվես…
Սեպտեմբերի մեկն էր: Դպրոց գնացի, հետո հաց տարա հորս համար: Երբ հասա մեղվանոց, տեսա՝ լանջին փռված է ոչխարի հոտը: Խաչատուրն ու հայրս զրույց էին անում: Հորս կանչեցի: Նրանք երկուսով եկան պահակատուն ու հաց կերան: Շունը սկսեց Խաչատուրին լիզել: Նրա գնալուց հետո ուշադիր նայեց ինձ, հորս և դուրս եկավ գնաց դեպի ոչխարը:
– Շունը մեղք է,- հոգոց հանեց հայրս,- բերում եմ, վատ է, չեմ բերում, ավելի վատ է: Հասկանում ե՞ս, շունն ինձ համար մի պահակ է, ի՞նչ անեմ:
– Վերադարձրու:
Հայրս գցեց-բռնեց ու ասաց.
– Երևի շուտով ցրտերը կընկնեն:
Հորս ասածով եղավ. շուտով ցրտերն ընկան, մեղուները մտան փեթակների մեջ ու պինդ փակվեցին:
– Այսօրվա օրը շունը պետք է,- ասաց հայրս:
– Ինչի՞ համար է պետք,- հարցրի ես:
– Տղա ջան, շատ ես խակ,- ասաց հայրս:
– Ինչո՞ւ:
– Մի քիչ ջուր խմեմ ու ասեմ,- հայրս բեղերը ոլորեց ու բացատրեց.- երբ մեղուն արթուն է, գողը չի կարող փեթակը բացել. հիմա մեղուն քնած է, հանգիստ կգողանան:
Մի շաբաթ հետո երեք մարդ եկան, փեթակները ներս դրեցին ու ասացին.
– Սավադ ջան, պրծար:
– Տղերք ջան, համեցեք հաց ուտենք:
Ճաշից հետո հայրս ասաց.
– Տղա ջան, վաղը դասից հետո էշը բեր, եղած-չեղածը հավաքենք, գնանք տուն:
Հաջորդ օրը էշը բերեցի, քոչը հավաքեցինք, բարձեցինք էշին ու հայդա՛ դեպի տուն: Երեք օր հայրս տանը մնաց, հետո էշը վերցրեց ու սկսեց փայտ կրել: Շուտով պահեստը լցրեց ու ասաց. «Ա՛յ հիմա հերիք է»:
Մի օր էլ մայրս ասաց.
– Վաղը գնա քաղաք, շուտվանից չես գնացել, մորդ տես, եղբորդ տես, մի քիչ էլ տան համար դեսից-դենից բեր:
Առավոտ շուտ հաց կերանք, հայրս գնաց քաղաք, մենք էլ՝ դպրոց: Երբ դպրոցից եկանք, քույրս իսկույն մորս հարցրեց, թե հայրիկը եկե՞լ է:
– Քո տունը շինվի,- ասաց մայրս՝ սեղանը փռելով,- վռազում ե՞ս:
– Ուզում եմ շուտ գա, տեսնեմ՝ ինչ է բերել ինձ համար,- հոգոց հանեց քույրս:
Մայրս փոքր կաթսայով մածուն բերեց:
– Կերեք,- ասաց,- ամեն ինչ էլ կբերի:
Փոքր եղբայրս առանց խոսելու սկսեց կաթսայից ուտել:
– Հուսիկ ջան, լցրու ամանի մեջ, նոր կեր,- ծիծաղելով ասաց մայրս:
– Քեզ համար եմ մտածում, մի աման պակաս կլվանաս…
Ուշ երեկոյան հայրս եկավ՝ բեռնավորված, հոգնած, բեռը ցած դրեց ու ասաց.
– Երեխեք, բացեք, բոլորիդ համար էլ բան եմ բերել:
Բացեցին ու սկսեցին հագնել: Մորս ու քույրիկիս համար շրջազգեստ էր բերել, փոքր եղբորս ու ինձ համար՝ տաբատ, տան համար՝ գդալներ ու բաժակներ, ձմերուկ, սեխ, վարունգ և շատ այլ բաներ: Ամենից լավը եղբորս համար բերածն էր՝ ատրճանակը: Եղբայրս վերցրեց ու սկսեց կրակել պահարանի վրա: Մայրս հաց տվեց հորս ու վախվխելով հարցրեց.
– Մայրդ ո՞նց է:
– Տեղաշորով պառկած է,- հառաչեց հայրս:
Երեք օր հետո (կիրակի էր) մայրս ասաց.
– Երեխաներ, հաց կերեք, լվացվեք, սիրուն հագնվեք, գնում ենք քաղաք:
Հայրս հարցրեց, թե ո՛ւր:
– Գնանք տատին տեսության: Հանկարծ կմեռնի, թոռներից կարոտ կմնա:
Մենք հասանք քաղաք ու տատիկին տեսանք: Տատս ասաց.
– Հարս ջան, ինձ տար գյուղ, կարոտել եմ գյուղին, մեր տանը:
– Թորոս ջան, մի մեքենա գտիր,- ասաց մայրս հորեղբորս,- մայրիկին տանում եմ մեր տուն:
– Լավ ես անում, տար,- համաձայնեց Թորոսը:
Երբ հասանք գյուղ ու մեքենայից իջանք, ուզեցի հորս կանչել, տատս թևիցս քաշեց, թե՝ «Ես կգնամ»: Ես ու մայրս նրան թևանցուկ արեցինք ու տարանք: Ճանապարհին գյուղացիք հարցնում էին, թե ոնց է, եղբորից լուր կա՞:
– Բոլշևիկներին պիտի տանես Խուստուփ սարի գագաթն ու գլորես ցած,- հառաչելով ասում էր տատս:- Ինչի՞ համար եղբորս տարան բանտ…
Երբ հասանք երեքհարկանի մի հսկա շենքի, տատս լացեց.
– Մեր տունն է. դիմացը գոմն էր, կողքին՝ կամարաձև պահեստները, բոլորը՝ շենքի երկարությամբ…
– Այսքանը՝ տունը, գոմը, պահեստը, ինչի՞ համար էին,- հարցրի տատիս:
– Ծառաների, ուտելու …
– Քանի՞ ծառա ունեիք, շա՞տ:
– Ձիապանները, նախրապանները, հովիվները, հողագործները, խոհարարները, տան ծառաները, ո՞րն ասեմ:
– Այդքան մարդ ձեր տանը հաց էր ուտո՞ւմ` չհաշված հյուրերին,- զարմացա ես:- Տատիկ ջան, քանի՞ ձի ունեիք:
– Չեմ հաշվել, մոտավորապես տասնհինգը կլիներ:
– Տատիկ ջան, ձի նստել ե՞ս:
– Շատ, մինչև Խուստուփ սարը:
– Թուրքերը չէին հարձակվո՞ւմ ձեզ վրա:
– Մենակ չէինք գնում, հինգ-վեց հոգով ու հրացանով:
– Տատիկ ջան, հրացանով կրակել գիտե՞ս, տղաների հետ չէի՞ք գնում:
– Բավական է հնի մասին խոսենք: Նոր գործերի մասի՛ն պատմիր:
– Տատիկ ջան, հնում մատնիչներ կայի՞ն:
– Շատ:
– Ովքե՞ր էին:
– Դավիթը, Սահակը, Առաքելը… Հերիք է, նոր մատնիչների մասի՛ն պատմիր:
Ես իսկույն թվարկեցի.
– Մարոն, բրիգադիր Աշոտը, մեր հարևան՝ մատները կտրած Հարությունը…
– Հերիք է, գնանք տուն:
Հասանք տուն: Տատս ասաց.
– Ձեր տունը մեր կալն էր, մեր մարագն էր, դպրոցի կալն էլ մերն էր:
Ես մտածեցի, որ իրենք այդքան հարուստ էին, մենք՝ աղքատ, մեզ մի բան չտվեցին. նշանակում է՝ հարուստները ժլատ են: Տատս երեք ամիս էլ ապրեց ու մեռավ: Երկու եղբայր միասին չկարողացան վրան քար գցել, այնքան աղքատ էին…
Նոյեմբեր ամիսն էր: Ձյունը կամաց-կամաց Խուստուփ սարը պատեց, հետո իջավ ու ամբողջ տեղանքը պատեց: Մարդիկ մտան տուն և դուռ ու լուսամուտ պինդ փակեցին: Բոլորի տներից ծուխ էր դուրս գալիս, գնում էր դեպի երկինք ու լուծվում օդում: Վա՛յ էն մարդուն, որի ծխնելույզից ծուխ չէր բարձրանում. վերմակի տակ փաթաթվում էր մինչև լույս, հետո վեր էր կենում ու դեպի անտառ՝ փայտի: Մի առավոտ շուտ կատարածուն կանչեց.
– Ա՛յ ժողովո՜ւրդ, լսեցե՜ք, այս երեկո ժողով է, բոլորի ներկայությունը պարտադիր է:
Հայրս էլ գնաց ժողովի, եկավ: Մայրս հարցրեց, թե ինչ էին ասում: Հայրս բեղերը ոլորեց ու պատմեց.
– Ժողովի վերջում Մարոն ասաց, թե Սավադը գողություն է արել: Ամբողջ ժողովուրդը միանգամից վեր կացավ ու նստեց: Կատակախոս Գինոսը հարցրեց, թե ինչ է արել:
– Ցորեն է գողացել:
– Բռնել ե՞ս:
– Աղջկա շալակում տեսել եմ,- կմկմալով ասաց Մարոն:
– Երեխային էլ ցորենի հետ բռնեիր, բերեիր նախագահի մոտ,- զայրացավ Գինոսը:
– Բրիգադիրն է բռնել,- նորից հաստատեց Մարոն:
– Բրիգադիր, խոսիր,- ասաց նախագահը:
Բրիգադիրը ծալմլվելով վեր կացավ.
– Բռնեցի, բայց Փառանձեմը տակով արեց:
Ամբողջ դահլիճը ծիծաղեց: Գինոսը չդիմացավ.
– Փոխանդ կապիր, նոր գնա մարդ բռնիր:
Դահլիճը նորից թնդաց:
– Ի՞նչ ես առաջարկում,- հարցրեց նախագահը:
– Սավադի հինգ աշխօրը կտրեք:
Հաշվապահն իսկույն միջամտեց.
– Ենթադրենք՝ ցորենը կիլոուկես է, նշանակում է` քսան անգամ ավել է՞. ես համաձայն չեմ:
– Սավադ, ի՞նչ կասես,- հարցրեց նախագահը:
– Ես ճշտախոս եմ,- ասացի,- բոլորը գիտեն: Ամառը բրիգադիրը եկավ, թե՝ «Մի քիչ մեղր տուր, ուտեմ»: Ես զարմացա. «Մեղր որտեղի՞ց. պանիր ուզի, յուղ ուզի, կտամ»: Բրիգադիրը փորուփոշման գնաց՝ ասելով. «Սավադ, կփոշմանես, կհիշես ինձ»:
– Ոխ է պահում,- իսկույն նկատեց Գինոսը:
Ժողովուրդը սկսեց մեղվի պես բզզալ:
– Ուրեմն դու արդար ես,- ասաց նախագահը:
Ժողովուրդը միահամուռ ծափահարեց:
– Բավակա՛ն է, գնացե՛ք տուն,- զայրացավ նախագահը:
Աթոռները միանգամից ճռռացին, մարդիկ վեր կացան ու գնացին տները…
Երբ հայրս վերջացրեց, մայրս ասաց.
– Ուրիշները կով են գողանում, մարդիկ չեն էլ իմանում, դու կիլոուկես ցորեն ես գողացել, ժողովում ասացին…
Այն օրվանից մինչև այսօր մեր տնեցիք գողություն չեն արել…
